Zizeron eta Plauto: Bi Erromatar Klasikoen Literatura Ondarea

Marko Tulio Zizeron (K.a. 106-43)

Marko Tulio Zizeron, Lazioko Arpino hirian jaio zen, K.a. 106. urtean. Erdi mailako familia batean heziketa ona jaso zuen. Erroman, Grezian eta Asia Txikian ikasi zuen.

Abokatu bikaina izan zen eta politikan ere lan egin zuen. Gizon jakintsu eta hizlari aparta zen. Politikan, Cursus Honorum (karrera politikoaren pauso guztiak) egin ondoren, kontsul izendatu zuten, eta, ondorioz, Senatuaren kide egin zen.

Kontsul izendatu ondoren, Katilinaren konjurazioa salatu eta traidoreen kontra ekintza batzuk hartu zituen. Ondorioz, zenbait urte beranduago, erbestea jaso zuen. K.a. 57. urtean, Erromara itzuli zen eta politika estrategikoa aldatu zuen, bertan parte hartzea lehenetsiz. Gizonik boteretsuenak, hau da, triunbiroa osatu zutenak -Kraso, Julio Zesar eta Ponpeio- izan zituen helburu. Krasoren heriotzaren ostean, Zesarrengana hurbildu zen, baina Zesarri ez zion konfiantza handirik izan.

K.a. 44. urtean, Zesar erail zuten eta Zizeronek Errepublika mantentzearen alde borrokatu zuela pentsatu zuen, horregatik Marko Antonioren kontra jo zuen Filipikak hitzaldia emanez. Marko Antoniok eta Augustok gobernatzen arteko akordioa lortu ondoren, lehenengoak Zizeron gogor zigortzeko eskatu zion Augustori. Zigorra heriotza izan zen, triunbiroko soldaduen eskutik. Bere burua pika batean iltzatu zuten eta foroan erakutsi zuten.

Zizeronen Lanak

• De oratore: Erretorikari buruzko tratatu bat da, elkarrizketa moduan idatzia, eta hizlari batek beharko lukeen hezkuntzaz hitz egiten du.
• Orator: Erretorikari buruzko azken hitzaldia da eta sortu beharreko hitzaldiaren zatietan sakontzen du. Ondoren, hizlari baten gaitasunak azaltzen dira.
• Brutus: Hizlaritzaren historia kontatzen du.

Zizeronen iritziz, hizlariak xede hori betetzeko, hitzaldi bakoitzean ezarritako helburu hauek bete behar ditu: hezi, atsegin izan, eta hunkitu. Hitzaldiak, normalean, norbait defendatzeko edo salatzeko idatzi zituen. Hona hemen horietako batzuk:

• Pro Archia Poeta: Arkia poeta defendatzen du, baina, berez, olerkiaren defentsa egiten du.
• In Verrem (Kaio Verresen kontra): Siziliarrek Kaio Verres gobernadorea ustela zela zioten eta Zizeronek haien alde jokatzen du.
• Pro Marcello: Zesarri, Martzelo Erromara itzultzen uzteagatik eskerrak ematen dizkio, bere laguntasuna adierazten dio eta Errepublika berrezartzeko eskatzen dio.
• In Catilinam: Senatuaren aurrean Katilinaren kontra egin zituen lau hitzaldiak, estatu-kolpea ematen saiatzeagatik eta boterearen kontra konjuratzeagatik.

Bere senideei, anaiari eta lagunei eskutitz pribatu asko bidali zizkien, non bere burua eta eguneroko bizitza azaltzen zituen.

Tito Mazio Plauto (K.a. III-II. mendeak)

Tito Mazio Plauto, Sarsinan (Umbria) jaio zen, K.a. III. mendean, eta bere garaian oso ospetsua izan zen. Antzerkia lantzen hasi zen Erromara joan zenean, baina dirurik gabe geratu eta errotari moduan lan egin behar izan zuen denbora batez. Hala ere, komediak idazten hasi zen eta ospetsu bilakatu zen, antzerkiaz bizitzea lortu zuelarik.

Plautoren Antzerkiaren Ezaugarriak

Oso ongi ezagutzen zituen antzerkiaren teknikak, eta fabula palliata landu zuen soilik, hots, eragin grekoa, pertsonaia grekoak eta testuinguru grekoa zuen generoa. Latinez idatzita daude eta hizkuntza herrikoia erabiltzen du.

Plauto autore klasikotzat dugu. Bere estiloan, argumentuak ez dira konplexuak eta ez dute hausnarketa filosofikoa edo morala eragiten, baina egoera barregarrietan erakusten du etorri handia eta umorearen eta ikuskizunaren zentzu bikaina duela.

Plautok fabula palliata tradizioari jarraipena eman zion, batez ere Menandro, Filemon eta Difiloren eragina nabarmentzen da, Greziar Komedia Berriaren eragina ikusteko asmoarekin. Bere lana askatasun osoz egiten dituen egokitzapenak hartzen ditu: koruak kendu, zati abestuak luzatu, eduki etikoa murriztu, bigarren mailako pertsonaien paperak zabaldu.

Bere komedietan, gizarteko pertsonaia tipikoak agertzen dira: zahar zorrotza eta xuhurra (normalean aita), zahar ona (auzokoa), esklabu argia, maitemindurik dagoen mutil gaztea, kontakatilua, parasitua, sukaldaria, neska gorteatua, eta abar. Pertsonaia hauen ezaugarri komikoak asko garatzen ditu.

Plautoren Hizkuntza eta Estiloa

Plautok hizkuntza arrunta bikainki menderatzen du eta duen adierazteko indar guztia maisuki ateratzen du, baina beste erregistro formalago batzuk erabiltzeko eta hizkuntza arruntarekin nahasteko erraztasun handia du. Bestalde, oso hiztegi aberatsa du: lanbide ezberdinetan erabiltzen den hizkera menderatzen du, helenismoak modu trufatian erabiltzen ditu, izen parlanteak asmatzen ditu, eta irria eragiteko baliabide ugari ditu, hala nola, esajerazioak, errepikapenak, konparaketak, aliterazioak, txisteak, mitoen parodiak, eta abar.

Plautok ikuslegoarekin konplizitate handia lortzen du eta gizarteko alderdi zabal batentzat idazten duen lehen goi mailako autorea da, geroko literaturan eragin handia izanik. Gaur egun ere, bere obrak antzezten dira eta arrakasta handia dute.