Zelula Organuluen Egitura eta Funtzioak

ZITOSOLA:

Organulu zelular guztiak hartzen dituen matrize jariakorra da. Gaineztadura nuklearrarean dauden poro nuklearren bitartez erlazionatzen da nukleoplasmarekin. Matrize zitoplasmatiko horren egitura eta konposizio kimikoa oso atzekoa da zelula prkariotoetan eta eukariotoetan. Konposizio kimikoa: dispertsio akuoso koloidal bat da eta bertan haibat molekula daude, gatz mineralak, molekula organiko txikiak, azido nukleikoa, bi motatako proteinak ( entzimatikoak eta estrukturalak) eta biomolekula disolbaezinen inklusioak. Funtzioak. 1. zitoplasmaren biskositatea eta loditasuna erregulatu. 2. disoluzio indargetzaile gisa jokatzen du. 3. zelula barneko lekualdatzeetan, ardatz mitotikoaren eraketan eta zitoplasmaren eraketan hartzen du parte. 4. zitosolaren barnean gertatzen dira metabolismoko erreakzio gehienak entzimek erregulatuak. 5. organulu zelularraknedukitzen eta sostengatzen ditu.

ORGANULU ZELULARRAK:

Zitosolaren barnean dauden organuluak. Mintz bakuna dutenak: erretikulu endo(a-l), golgi aparatua(a-l), lisosomak(a), glioxisomak(l), peroxisomak(a-l), bakuoloak(a-l). mintz bikoitza: mitokondrioak (a-l) plastoak (l) mintzez mugatugabeak: erribosomak (a-l) zentrosoma (a), zilioak eta flageloak.

ZITOESKELETOA:

Zitoeskeletoa harizpi proteiko luzeen eta meheen sare batek osatzen du. dimentsiokoa, zelula eukarioto guztien hialoplasman hedatua. Zelularen forma eta horren nahiz organuluen higidura eragiten ditu, baita kromosomen banaketa ere, zatiketa zelularrean. Proteinaz osatuta gehien bat. 3 harizpi: Mikroharizpiak, tonoharizpiak eta mikrotubuluak.

ERRETIKULU ENDOPLASMATIKOA:

Organulu garatuena eta eta handiena eukarioto gehienetan. Zisternaz (tubulu eta zaku zapalak) osatutako endominten sistema da. Mintza lipoproteinazko geruza bikoitza, barrunbe luminalak zedarrituta. Erlazio estua du golgi aparatuarekin./ EEP: Egitura. Kanpoko nukleo mintzarekin komunikatzen diren zaku sorta batez osatua eta erribosoma atxikiak ditu erriboforineiesker. Funtzioak. Jariatze proteinak sintetizatu (mintzekoak badira, EEri lotuta geratu eta jariatzekoak badira mintza zeharkatu eta EEren barrunbetan geratu) /EEL: Egitura. Gainazal leuneko tubuluz osatua, ez dago erribosomarik. Funtzioak. Mintzeko lipidoak sintetizatu. Detoxifikazioa (mintzean dauden toxinak metabolizatzea, beste substantzia batzuk eratuz).Kaltzioaren kontzentrazioa erregulatu zitosolen. Garraiatzeko besikulak ekoiztu.

GOLGI APARATUA:

Zelula eukarioto guztetan eta bereiziki ugaria jariatze jarduera dutenetan.

LISOSOMAK:

animalia zeluletan dauden organulu esferikoak,mintz bakunez mugatuak.Digestio zelularra da funtzioa.L.PRIMARI:Golgi aparatuaren jariatze besikula esferikoak,oraindik digestio prozesuetan parte hartu ez dutenak.Kanpoko digestioa:lisosoma primarioak gainazalerantz higitu eta kanpoaldean askatu beren edukia,han zelulaz kanpoko substratuak degradatuko dira.Barneko digestioa:L.primarioek endozitosi edo fagozitosi besikulekin edo besikula autofagikoekin bat egiten dute.Lisosoma sekundarioak sortu,haietan zelula barneko digestioa.L:SEKUNDA.Besikula handi eta irregularrak.Bertan zelula barneko digestioa.Heterolisosomak:Kanpoaldetik subst hartu dituzten endozitosi edo fagozitosi edo fagozitosi besikulak eta l.primarioak bat eginez sortzen dira.Barnealdean exogenoen digestioa gertatzen da.Ondorio diren produktu nutritiboak hialoplasman askatu,balio ez duten subs barnean gelditu,hondar gorputzak eratuz.Autolisosomak:primarioek besikula autofagikoekin bate egiten dutenean sortzen dira.EE zelula hondarrak biltzen dituenean eratzen dira.Digeritu gabeko hondar materialak hondar gorputzak eratzen ditu.HONDAR GORPUTZAK:Barneko digestiotik ateratzen diren hondarrez kargatutako lisosoma inaktiboak dira.Haien edukia kanpoaldera isurtzen da exozitosi bidez.

GLIOXISOMAK:

Eduki amorfoko besikulak. EEan sortzen dira eta landere zeluletan baino ez dira ageri. Glioxilatoaren zikloa egiteko entzimak dauzkate.

PEROXISOMAK:

Besikula txikiak dira, ugariak gibelek eta giltzurruneko zeluletan. Bidezor biokimiko batzuetan, oxitdatiboetann zein sintetikoetan, parte hartzen duten entzima batzuk dauzkate. Funtzio nagusia metabolikoa da; oxidazio erreakzioak eta biosintetikoak bideratzen dutuzte.

BAKUOLOAK:

Mintz bakun batez inguratutako organuluak dira. Oso garatuak daude eta bereiziki ugariak dira landare zeluletan. Zelulak hazi eta desberdindu ahala, tamainaz handitzen dira eta bat egiten dute bakuolo zentral handi bat osatu harte. Ura eta askotako konposatu organikoak eta ez organikoak dauzkate eta kantitate handitan metatzen dituzte hainbat xederekin: hondakinak. erreserbako substantziak, aromatikoak edo toxikoak. gantz mineralak. pigmentu hidrodisolbagarriak. ur kantitate handiak.

MITOKONDRIOAK:

Jarduera zelularretarako energia ematen duten erreakzio kimikoak eragiten dituzten organuluak dira. Multzoari kondrima deritzo. Kopurua aldatu egiten da egoera funztionalaren eta ATP beharraren arabera.Energia sortzeko, zelula arnasketa izaneko prozesu kataboliko multzo bat erabiltzen dute. FUNTZIOAK:metabolitoak oxidatzea. ATPa lortzea, fosforilazio oxidatiboaren bidez, zeina elektroiak garraiatzen dituen katearen mendekoa baita. EGITURA: zilindro forma, makiltxo itxura eta mintz bikotz mugatuta. Matrize mitokondriala: erdialdeko gunea, barne mintzak mugatuta. DNA mitokondriala, mitoerribosomak, pikor elektroiekiko dentsoak, ioiak, metabolikoak eta entzimak daude.Mintz arteko gunea: kanpoko eta barneko mitokondrialen artean. Zitosola konposizio antzekoa. Kanpoko mintz mitokondriala: mintz jarraitua zitosolarekin kontaktuan. Proteinak ditu. Barneko mintz mitokondriala: toles batzuk ditu; gandor mitokondriala. Proteina asko. Gandor mitokondrialak: barneko mintz mitokondrialen tolesak. Arnas kateko entzimak eta ATPasa mitokondriala kokatzen dira. ATPasa edo ATP sintasa mitokondriala: proteina multzoa, osagaiak: f1 osagaia: 6 proteina periferikoz osatuta eta ATP sintesiaren zuzeneko arduraduna. f0 osagaia: proteinak ditu, pro bat eratzen dute eta hartara barrena pasatzen dira protoiak. DNA mitokondriala: DNA biluzia eta zirkularra da. %5 sintesia kodetzen du. Mitorribosomak: erribosomak dira, proteinak zitosoletik datoz. Plastoak.Landare zeluletako organulu esklusiboak. Plastoen multzoa bakuoma. Plasto guztiak proplastidioetatik (desberdindu gabeko organulu txiki batzuk dira) datoz. Plasto ugarienak eta garrantzisuenak kloroplastoak. Kloroplastoen funtzioak: Landare zelula fotosintetiko guztietako zitoplasman dauden organulubatzuk dira, fotosintesia bi fasetan : a) argitako fasea. Tirakoideen mintzean gertatzen da, han daude fotosistemak, elektroiak garraiatzen dituen katea eta ATP sintasa. Guztiek hartzen dute parte argi energia energi kimiko bihurtzen eta ahalmen erreduzitzailearen iturri bat sortzen b) Ilunpetako fasea. Estroman gertatzen da. Kloroplastoen egitura: Kanpoko mintz kloroplastikoa hialoplasmarekin kontaktuan,porina izeneko proteina batzuk dauzka, molekula txikieko iragazkorra. Mintz arteko gunea kanpo eta barne mintzen artean eta gunearen konposizioa zitosolaren oso antzekoa. Barneko mintz kloroplastikoa  mintz jarraitua, kanpo mintz kloroplastikoak inguratua. Iragazgaitza ioientzat eta metabolitoentzat. Estroma kloroplastoaren erdialdeko gunea. DNA kloroplastikoa, plastorribosomak, plastoblobuluak metabolikoak eta bidezidor garrantzitsu batzuen ardura duten entzimak bertan daude. Tirokoide barneko gunea tirokoideen barnean dagoen gunea, ez du komunikaziorik mintz arteko gunearekin. Tirakoide mintzak tirakoide izeneko disko zapalen eta itxien sare bat eratzen dute. kloroplastoaren ardatz nagusiaren arabera orientatuta. elektroi garraioa eta ATParen sintesia bertan gertatzen da. Fotosintesian argitako fasean behar diren proteinak eta klorofila dituzte. Plastoglobulua. estromako tirakoideak edo lamelak estroma barrena hedatuta dauden sakulu batzuk dira. granetako tirkoideak komunikatzen dituzte. Grana tirakoideak disko zapalak, besteen gainean pilatuak. tirakoide pila horietako bakoitzari grana deritzo. DNA kloroplastikoa DNA zirkularra eta biluzia. fotosintesiaren entzima eta erribosometako proteina ugarien sintesia kodetzen du. Kloroplasto bakoitzean hainbat molekula. Plastorribosomak kloroplastoen erribosomak.

ERRIBOSOMAK:

partikula erribonukleoproteikoak dira, trinkoak, RNA erribosomiz eta proteina estrukturalez osatuak. Zelula eukariotoen eta prokariotoen zitoplasman, matrize mitokondrialean eta kloroplastoen estroman daude. 2 azpiunitate: handia eta txikia, sintesi proteikoaren kasuan batu. Funtzioa proteinen biosintesia da. 70S eta 80S erribosomak.

ZENTROSOMA:

Ez dago mintzez mugatua eta animali zeluletan daude. EGITURA: diplosoma erdialdea da eta bi zentrioloz osatuta dago. materia perizentriolarra diplosoma inguratzen duen itxura amorfoko eskualde bat da. aster zuntzak material perizentriolarretik irteten diren mikrotubuluak dira. zentrioloa zilindro hutsa tubulinasko bederatzi mikrotubulu hirukotez osatuta. a-c mikrotubuluak nexinazko zubi proteiko batez konektatuta. funtzioak: mikrotubuluen gune antolatzaileak dira. undulipodiak, ardatz mitotikoa eta zitoeskeletoaren osagai mikrotubularrak eratzeaz arduratzen dira.

MITOSIA. profasea.

kromatina kondentsatu, kromosoma sortuz. ardatz mitotikoa antolatu. prometafasea. gaineztadura nuklearra apurtu. besikulak sortu. nukleoplasma eta zitoplasma nahastu. metafasea. kondentsazio handia. mikrotubulu zinetokorioek plano ekuatorialean lerrokatu. anafasea. kromatida bakoitza ardatzaren polo batera mugiaraztu. telofasea. kromosomak poloetara iritsi, mikrotubulu zinekoriokoak desagertu. nukleoloa agertu.itxura berreskuratu. zitozinesia. zitoplasmaren zatiketa.MEIOSIA: 1 profasea:nukleoan gaingutzaketa eta birkonbinazio genetikoa. Gainezkadura nuklearra zatitu. Nukleoa desagertu. Ardatz mitotikoa egituratu. 1 metafasea: bibalenteak ardatzeren plano ekuatorialen kokatu. Plaka metafasikoa eratu. 1 anafasea: zinetokoroak bereizi. kiasmak hautsi. kromosoma homologoak ardatzaren kontrako poloetara. 1 telofasea:kromosoma homologoak poloetara iritsu eta mikrotubulu zinetokorikoak desagertu. gainezkadura nuklearra eratu. kromosomak deskondentsatu. 2 profasea: gainezkadura nuklearra desegin. ardatz mitotikoa berriro eratu eratutako zelulakume bakoitzean. 2 metafasea:kromosomak plaka metefasikoan banatzen dira kromatidak. mikrotubuluak zinetokorikoei lotuak, zinetokoroan bertan. 2 anafasea: mikrotubulu zinetokorikoak laburtu eta kromatida senideak zentromeroetatik bereizten dira eta poloetarantz doaz. 2 telofasea:kromosoma haploidearen inguruan nukleoaren bilgarriak eratu. kromosomak deskondentsatu eta nukleoloak agertu. 4  zelula haploide sortu.

ERRIBOSOMAK: partikula erribonukleoproteikoak dira, trinkoak, RNA erribosomiz eta proteina estrukturalez osatuak. Zelula eukariotoen eta prokariotoen zitoplasman, matrize mitokondrialean eta kloroplastoen estroman daude.  2 azpiunitate: handia eta txikia, sintesi proteikoaren kasuan batu. Funtzioa proteinen biosintesia da. 70S eta 80S erribosomak. ZENTROSOMA: Ez dago mintzez mugatua eta animali zeluletan daude. EGITURA: diplosoma erdialdea da eta bi zentrioloz osatuta dago. materia perizentriolarra diplosoma inguratzen duen itxura amorfoko eskualde bat da. aster zuntzak material perizentriolarretik irteten diren mikrotubuluak dira. zentrioloa zilindro hutsa tubulinasko bederatzi mikrotubulu hirukotez osatuta. a-c mikrotubuluak nexinazko zubi proteiko batez konektatuta. funtzioak: mikrotubuluen gune antolatzaileak dira. undulipodiak, ardatz mitotikoa eta zitoeskeletoaren osagai mikrotubularrak eratzeaz arduratzen dira.-INTERFASEKO NUKLEOA.GAINEZTADURA NUKLEARRA:nukleoaren eta zitoplasmaren edukia limitatzen du.Nukleo mintza:kanpokoa eta barnekoa daude.Haien artean espazio perinuklearra. Kanpokoa:EEPren luzapen bat da,erribosomak ditu alde zitoplasmatikoan.Barnekoa:nukleoan soilik dauden proteinak ditu.Xafla nuklearra;nukleo mintzaren azpian dauden harizpi proteikoen sarea da.Gainezt nukle egonkortzen du,mitosiaren ondoren gaineztadua eratzen eta hasiera demuntatzen hartzen du parte.Poro nuklearreko konplexuak:kanpoko eta barneko nukleo mintzek bat egiten duten eremuak dira.Molekulak eta makromolekulak trukatzeko igarobideak dira.NUKLEOPLASMA: Nukleoaren barne ingurunea da.Gel egoeran dagoen dispertsio koloidal batek osatzen du.NUKLEOLOA:Eskualde heterokromatiniko bat da.DNA eta proteinak ditu.funtzioa erribosomak sintetisatzea.KROMATINA:DNA histonekin lotuta lortzen den paketatzea da