XV. mendetik XIX. mendera bitarteko aldaketak Europan

Errenazimentua: XV. mendearen aurrera, Europan egoera berria. Bizimodu eta gizaki buruaz zeukan kontzeptu aldaketa handia. Berrikuntzak: ekonomia-dirua jarduera eragile, politika-estatu nazional sorrera, monarkia indartu, eliza babesa aldendu, bizitza ulertzeko modu-indibidualismoa, aginte aurreko jarrera kritikoa, norbanako askatasuna. Eliza aldatu behar: bizi erlijioso aldatu behar. A.S. gotzain (goi kargu) ardura gehiago jarri, botere eutsi fede espiritual baino -> bizimodu ez heredagarri. Heziketa maila baxua -> beldurra (azken epaiketa/infernu). Aldaketa lehen ahotsa Erasmo Rotterdamgoa (1469-1536) humanista.

Lutero (1483-1546): Alemaniar agustindar frailea. Witterberg unibertsitateko irakaslea. Leon X. A.S. Done Petri basilika eraiki -> dirua behar -> barkamen oso alderdi -> diru irabazi -> Lutero :( -> salbamen ez eros. 1517 Witterberg gaztelu atean indulgentzia aurka 95 tesi: Biblia interpretatu, eliza ez. Jainkoaren fedea bakarrik salba. Santu/Ama Birjina indulgentziak kendu. 2 sakramentu -> batailoa/ezkontza. Hierarkia 0 botere elizan. 1521 A.S. eskumikatu. Fedea/grazia/Kristo bakarrik, L.S. bakarrik esaldi -> fede protestantea. Eliza zati -> protestantismoa. Erreforma katolikoa: XVI-XVIII. mendeak. Trentoko kontzilioa (1545-1563) Paulo III. Italiako iparraldea: fedearen edukia argitu, gehiegikeriak baztertu -> klero prestatu, kristauak hezteko arauak... Ikasbide katolikoa/protestantea: katolikoa: salbamena gizakiaren bekaria, jainkoaren grazia, eliza Biblia + fede egiak tradizioak. Protestantea: salbamena gizakiaren bekaria, dohainik. Eliza: kristauek hobeto ezagutu behar (hitza aldarrikatu/ikaratzi behar).

Inkizizioa: Gertaera nagusia 1231 Gregorio IX -> hereziak epaitzeko. XV. Espainian gogor jazarri herexiak (Frai Tomas de Torquemada). Salatutakoei galdeketa egin, sarritan torturaz. Zigor batzuk: erbestea, isunak, kartzelak, sambenitoa (zigorra bitartean jantzi lotzagarri kalera joan) heriotza sutan.

Barrokoa: XVI-XVIII. Italia: mundua/pertsona ulertzeko beste modu -> humanismoa (E.A. sistema teozentrikoa --) Trentoko kontzilioa salbatzeko. Eliza katolikoak erreforma protestanteari eman kultura erantzuna. Lerro makurrak, argi/kolore jokoak, mugimendua, dramatismoa, nabarmenkeria. Arkitektura: apaindu -> ahalegin handienak atarian/erretailuan. Pintura: Ama Birjina/santuak/eukaristia, fededunak hunkitzeko, jarrera/keinu dramatikoak -> Caravaggio, Rembrandt. Eskultura: erlijioa ikasteko, emozio erlijioso eragin, polikromatuak -> Gregorio Fdez, Salzillo

Erromantizismoa: XIX. mendea: E.A. kondairetan oinarri -> sentimendu arrazoi -> maitasuna/askatasuna irudimenaren boterea. Arte oso estetikoa. Oso idealistak -> pasioa. Mitologian oinarritu. Kolore ilunak. Espainia -> Goyaren azken etapa.

Errealismoa: XIX. mendearen 1/2: Eguneroko irudi/gertaerak (pertsona/egoera) Sozialki oso konprometitua. Ez da batere idealista. Denuntzia soziala. Espainian -> Galdos, Emilia Pardo Bazán