Xeración Nós: A Vangarda Intelectual Galega do Século XX

Contexto Histórico e Características

A xeración de intelectuais coñecida como “Grupo Nós” ou “Xeración das Irmandades” está formada por Castelao, Cuevillas, Otero Pedrayo, Vicente Risco e os irmáns Villar Ponte. Nacidos entre 1880 e 1890, comparten unha serie de características:

1. Orixe pequeno burguesa: Proviñan principalmente da clase media.
2. Formación universitaria: Todos eles contaban con estudos superiores.
3. Impulso á narrativa e ao ensaio: Destacaron nestes xéneros literarios.
4. Evolución cara ao galeguismo: Partindo de diferentes posicións, converxeron no ideario galeguista.
5. Europeización da cultura galega: Buscaban conectar Galicia coa modernidade europea.
6. Modernidade e tradición: Apostaban pola innovación sen renunciar ás raíces galegas.
7. Ambientación urbana: Foron pioneiros en incorporar a cidade á narrativa.
8. Influencias culturais: Amosaron interese por culturas exóticas, o esoterismo e o mundo do máis alá.
9. Inconformismo: Rebeláronse contra a realidade do seu tempo.
10. Revista “Nós”: Editaron esta publicación (1920-1936) con artigos de arqueoloxía, historia, etnografía e literatura.

Figuras Clave da Xeración Nós

Castelao

Artista polifacético (debuxante, pintor, ilustrador, escritor, ensaísta e orador). A súa obra literaria divídese en narrativa, teatro e ensaio:

• Narrativa: Un ollo de vidro, Cousas, Retrincos, Os dous de sempre.
• Teatro: Os vellos non deben de namorarse.
• Ensaio: Sempre en Galiza.

Características da súa obra:

• Achegamento ás clases populares.
• Brevidade, ritmo, lirismo e proximidade á poesía.
• Estratexias de verosimilitude (detalles biográficos, testemuñas, manuscrito encontrado).
• Comprensión da idiosincrasia galega (ironía, retranca, humor).

Vicente Risco

O seu pensamento está influenciado polo cristianismo, o celtismo e o atlantismo. A súa obra caracterízase por:

• Abandono do ruralismo e adopción do intelectualismo e temas esotéricos.
• Vinculación da identidade galega coas orixes celtas e o cristianismo.
• Marcado didactismo e intelectualismo.

Produción literaria:

• Narrativa: O porco de pé, Do caso que lle aconteceu ao Doutor Alveiros.
• Teatro: O bufón de El Rei.
• Ensaio: Mitteleuropa, Nós, os inadaptados.

Otero Pedrayo

Características da súa obra:

• Temática e ideoloxía:
  • Realidade e historia de Galicia.
  • Decadencia da fidalguía e chegada da modernidade.
  • Cristianismo como esencia do ser galego.
  • Necesidade de conservar a tradición.
• Estilo:
  • Gusto polas descricións detalladas.
  • Abundancia de digresións.
  • Preferencia por oracións longas e subordinación.
  • Erudición con referencias históricas e musicais.

Produción literaria:

• Teatro: A agarada, O desengano do prioiro.
• Ensaio: Síntese xeográfica de Galicia.
• Narrativa: Pantelas, home libre, O purgatorio de don Ramiro, Os camiños da vida, A romaría de Xelmírez, Fra Vernero, O mesón dos ermos, Arredor de si, O señorito da Reboraina.

O Cenáculo Ourensán e a Revista “Nós”

O Cenáculo Ourensán, formado por Risco, Cuevillas e Otero Pedrayo, foi o núcleo central da Xeración Nós. Este grupo outorgou á cultura galega unha nova dimensión intelectual. A revista “Nós”, fundada en 1920, foi o seu principal órgano de expresión. Castelao foi o seu director artístico e deseñador das tapas. O grupo uniuse á causa galeguista defendida polas Irmandades da Fala e promoveu a transformación da cultura galega nas primeiras décadas do século XX.

Obxectivos da Xeración Nós

Tras unha viaxe pola cultura europea, os homes da Xeración Nós descubriron que Galicia e a súa xente constituían unha apaixonante aventura intelectual. Este descubrimento levou a Risco, Otero e Cuevillas a traballar en equipo para o estudo, desenvolvemento e dignificación da realidade galega, conectándoa con Europa. Buscaron conxugar o enxebrismo coa europeización da cultura galega. Propuxeron a restauración da cultura galega, a creación de órganos de expresión propios e a participación nas loitas pola defensa do idioma.

A Revista “Nós”

A revista “Nós” comezou a imprimirse en Ourense en 1920. Distínguense dúas etapas:

• Primeira etapa (números 1-18): Carácter literario, semellante á liña de “La Centuria”, coincidindo coa dirección de Vicente Risco.
• Segunda etapa: Carácter científico, con traballos arqueolóxicos e etnográficos.

Dende o principio, a revista propuxo a modernización da cultura galega e a conexión de Galicia con outras comunidades como Irlanda e Portugal.

Contribucións do Grupo Nós

• Plano político:
  • Vicente Risco definiu o nacionalismo galego no seu ensaio “Teoría do nacionalismo galego”.
  • Participaron na formación do Partido Galeguista e defenderon a Galicia nas Cortes Republicanas (Otero Pedrayo e Castelao como deputados).
  • Protagonistas na elaboración do Estatuto de Autonomía.
• Plano científico:
  • Elaboración de obras ensaísticas en galego, demostrando a súa capacidade para a difusión científica.
  • Traballos de Risco sobre etnografía, ensaios de Otero Pedrayo sobre historia, xeografía e paisaxe, e estudos de Cuevillas sobre prehistoria e arqueoloxía.
• Plano literario:
  • Creación dunha prosa integrada nas correntes da cultura universal.
  • Consolidación da prosa galega como instrumento para a creación literaria.
  • Cultivo do teatro, aínda que con obras de carácter máis literario que escénico.

O Grupo Nós a Partir da Segunda República (1931-1939)

Tras a ditadura de Primo de Rivera, durante a cal os homes de Nós continuaron traballando na revista e no Seminario de Estudos Galegos, fundouse o Partido Galeguista en 1931. Risco e Otero Pedrayo presentáronse ás eleccións, sendo elixido só Otero como deputado. Coa integración do Partido Galeguista no Frente Popular, Risco abandonou o partido e fundou a Dereita Galeguista. Otero Pedrayo, aínda que se opuxo á integración, permaneceu no Frente Popular por fidelidade ao galeguismo. Durante a Guerra Civil, Otero Pedrayo mantivo a súa fidelidade ao galeguismo culturalista fronte ao franquismo.

Vicente Risco

Biografía

Naceu en Ourense en 1884. Estudou Dereito en Santiago e Maxisterio en Madrid. Foi profesor de Historia na Escola Normal de Ourense. Fundou a revista “La Centuria” en 1917 e ingresou nas Irmandades da Fala. En 1920, fundou a revista “Nós”. En 1930, viaxou a Europa Central para estudar etnografía e folclore, publicando as súas experiencias na revista “Nós” e no libro “Mitteleuropa”. En 1931, fundou con Otero Pedrayo o Partido Nacionalista Republicano, que posteriormente se integrou no Partido Galeguista. Risco abandonou o partido tras a súa integración no Frente Popular e fundou a Dereita Galeguista. Morreu en Ourense en 1963.

Obra Narrativa

A narrativa de Risco ten unha forte carga ideolóxica e caracterízase pola sátira social e a loubanza da cultura. Destaca pola precisión e xustiza na expresión, a claridade, a síntese, o humanismo e a ironía.

• Do caso que lle aconteceu ó Doutor Alveiros (1919): Narración humorística con crítica ás materias ocultistas.
• O lobo da xente e A Trabe de ouro e a Trabe de Alquitrán (1925): Narracións breves de carácter popular con elementos etnográficos.
• A Coutada (1916): Diálogo filosófico sobre a adhesión á terra.
• Os europeos en Abrantes (1927): Sátira da sociedade ourensá.
• O porco de pé (1928): Visión satírica dos personaxes e escarnio da sociedade ourensá.

Produción Ensaística

• Nós, os inadaptados (1933): Estudo da evolución ideolóxica do grupo xeracional.
• Teoría do nacionalismo galego: Ensalzamento do ser de Galicia a través da lingua, a terra e a raza.
• Mitteleuropa (1934): Retrato caricaturesco do propio Risco e desencanto co movemento galeguista.
• Leria (1961): Recolleita de ensaios.

Produción Teatral

• O bufón do Rei (1928): Ambientada na época medieval, con elementos das ficcións artúricas.

Ramón Otero Pedrayo

Biografía

Naceu en Ourense en 1888. Estudou Filosofía e Letras en Santiago e Dereito en Madrid, doutorándose en Filosofía. Uniuse ao grupo dos “Inadaptados” e colaborou en “La Centuria”. Achegouse ao galeguismo en 1918. Foi profesor de Xeografía e Historia en Burgos, Santander e Ourense. Participou nas Irmandades da Fala e no Seminario de Estudos Galegos. Foi deputado pola provincia de Ourense en 1931 e integrouse no Partido Galeguista. Tras a Guerra Civil, foi deposto da súa cátedra e ocupou a de Xeografía na Universidade de Santiago. Morreu no Pazo de Trasalba en 1976.

Obra Narrativa

O estilo de Otero Pedrayo é máis oral que literario, caracterizado pola espontaniedade e o protagonismo da paisaxe. Destaca a súa capacidade evocadora, que lle permite dar vida ao pasado.

• Pantelas, home libre (1925): Inicio da súa carreira narrativa. Relato do regreso dun home á súa terra tras doce anos no cárcere.
• O purgatorio de Don Ramiro (1926): Protagonizada polo esqueleto dun fidalgo e ambientada na vida de ultratumba.
• Escrito na néboa (1927): Boceto de Arredor de si.
• Os camiños da vida (1928): Primeira novela de Otero Pedrayo, dividida en tres partes.
• Arredor de si (1930): Retrato da súa xeración e biografía espiritual dos homes da Xeración Nós. O protagonista busca a súa identidade e a identidade do pobo galego.
• A romaría de Xelmírez (1934): Novela histórica de asunto medieval.
• Devalar (1935): Protagonizada por Galicia na época de preguerra.
• O Mesón dos ermos (1936): Relatos realistas da vida da aldea e descrición da paisaxe.

Ensaio

A obra ensaística de Otero Pedrayo ten como centro a Galicia. Formula unha nova visión espacial e temporal da terra galega.

• Pelerinaxes (1929): Relato da súa viaxe a San Andrés de Teixido con Risco e Fernández Oxea.
• Guía de Galicia (1926) e Ensaio histórico sobre a cultura galega (1939): Interpretación cultural e histórica de Galicia e síntese do seu desenvolvemento histórico-cultural.
• Polo vieiro da saudade (1952): Crónica da súa primeira viaxe a América en 1947.
• O espello no serán (1966): Recolleita de prosas sobre Santiago de Compostela.

Teatro

• A Lagarada (1929): Traxedia sobre as paixóns humanas.
• O desengano do prioiro (1952): Peza humorística sobre a industria dos cadaleitos.
• Noite compostelana (1973): Diálogo lírico e simbólico.

Alfonso Daniel Rodríguez Castelao

Biografía

Naceu en Rianxo en 1886. Emigrou a Arxentina aos 10 anos. Estudou Bacharelato e Medicina en Santiago. En 1916, ocupou unha praza no Instituto Geográfico y Estadístico. Achegouse ao movemento galeguista e participou nas Irmandades da Fala. Foi director artístico da revista “Nós”. Coa Segunda República, foi elixido deputado pola provincia de Pontevedra nas filas do Partido Galeguista. Defendeu o Estatuto de Autonomía para Galicia. Morreu en Bos Aires en 1950 e foi enterrado no panteón do Centro Galego.

Obra Narrativa

• Un ollo de vidrio. Memorias dun esqueleto (1922): Obra humorística que o consagrou como escritor. Aborda o tema macabro, xa tratado por Risco.
• Cousas (1926): Conxunto de prosas con ilustracións. Cada"cous" representa un lugar, tempo ou tipo que o autor combinaba nos relatos.
• Retrincos (1934): Cinco contos autobiográficos que recollen momentos da vida de Castelao.
• Os dous de sempre: Única novela de Castelao. Narra as aventuras de dous amigos con personalidades opostas, Pedriño e Rañolas, dende a infancia ata a madurez.

Teatro

• Os vellos non deben de namorarse (1941): Farsa estreada en Bos Aires. Traxicomedia didáctica sobre os amores de tres vellos e tres mozas. O tema principal é a relación entre o amor e a morte na vellez. Tamén aborda as diferenzas sociais, a avaricia, a decadencia da fidalguía e os casamentos amañados.

Ensaio

• Sempre en Galiza (1944): Principal obra ensaística de Castelao. Ideario do galeguismo con valor literario. Ofrece unha interpretación da historia de Galicia e unha reflexión sobre a súa situación no momento da súa escritura. Inclúe artigos, ensaios, conferencias e discursos que amosan o pensamento ideolóxico de Castelao.