Sobietar Ekonomia eta Txinako Merkatu-Sozialismoa

1. Plangintza eta barnealderanzko hazkundea

• Autarkia eta barnealderako garapena: Inportazioen ordezkapena lehenetsiz.
• Merkatuaren bazterketa: Estatuak baliabideak esleitzen zituen.
• Industria astunaren lehentasuna: Kontsumoaren kaltetan inbertsioa handituz.
• Langabeziarik eza: Praktikan lan guztiak estatuak bermatzen zituen.
• Hezkuntza eta kultura: Baliabide handiak bideratu ziren alor hauetara.

2. Sobietar ekonomiaren urratsak

2.1. Iraultza boltxebikea eta berehalako ondorio ekonomikoak
1917ko iraultza boltxebikearekin batera, lehenengo ekonomia-dekretuak ezarri zituzten, besteak beste:

• Lurren desjabetzea eta banaketa.
• Oinarrizko sektoreen nazionalizazioa (garraioa, energia, burdingintza, bankuak, kanpo-sektorea).
• Aurreko gobernuen zorren ez-onarpena.

2.2. Gerrako komunismoaren sasoia (1919-1921)
Gobernu boltxebikeak ezohiko neurriak hartu zituen krisiari aurre egiteko:

• Enpresen nazionalizazioa (hamar langiletik gorakoak).
• Uzten estatuari nahitaezko emakida.
• Lanorduak gehitzea eta soldatak bateratzea.

Neurri hauek ez zuten espero zen arrakastarik lortu, eta Leninek politika ekonomikoan aldaketa bultzatu zuen.

2.3. Ekonomia Politika Berria (NEP) (1921-1928)
NEP programak ekonomia mistoa bultzatu zuen, sektore publiko sendoarekin batera ekimen pribatua ere sustatuz. Neurrien artean, honakoak nabarmendu ziren:

• Enpresa txikien desnazionalizazioa.
• Espezie-zerga ordez esku-dirutako zerga.
• Lan-kontratuak eta soldata-sistemak berrezartzea.
• Kanpoarekiko irekitze erlatiboa.

Nekazaritza eta energiaren sektoreetan ekoizpena handitu zen, nahiz eta burdingintzan eta nekazaritzako prezioen egonkortasunean arazoak jarraitu.

2.4. Plangintza ekonomikoa: Bosturteko Planak
Stalinen gidaritzapean, bosturteko planen bidez ekonomia zentralizatu eta nazionalizatu egin zen. GOSPLAN sortu zen helburu ekonomikoak planifikatzeko eta betearazteko.

• Lehen Bosturteko Plana (1928-1933): Burdingintzari eta elektrizitateari lehentasuna eman zitzaien, baina nekazaritzaren kolektibizazioa emaitza eskasekoa izan zen.
• Bigarren Bosturteko Plana (1933-1937): Industria arina garatzeko ahaleginak egin ziren eta stajhanovismoaren bidez ekoizkortasuna bultzatu zen.
• Hirugarren Bosturteko Plana (1938): Bigarren Mundu Gerrak eten zuen, baina armamentu-industrian ahalegin handiak egin ziren.

2.5. Bigarren Mundu Gerra osteko plangintza
Bigarren Mundu Gerraren ondoren, Sobietar Batasuna azkar berreraiki zen eta bosturteko planak garatzen jarraitu zuen, industria eta meatzaritzan hazkunde nabarmena lortuz. Hala ere, nekazaritzaren emaitzak mugatuak izan ziren, eta zerealak inportatzera behartu zuen SESB.

2.6. Sobietar komunismoaren bukaera
1980ko hamarkadan, ekonomia sozialistaren mugak gero eta nabariagoak bihurtu ziren. 1985ean Gorbachovek perestroika eta glasnost ekimenak abiatu zituen, merkatu-ekonomiaranzko lehen urratsak emanez. Azkenik, 1991n, Sobietar Batasuna desegin zen eta hamabost errepublika independente bihurtu ziren.

3.1. Baldintza geografiko eta demografikoak

Txina anitza da, eta bere geografia eta demografia nabarmenak dira:

• Geografia: Herrialde erraldoia, mendikate, basamortu eta ibai nabigagarri luzeekin. Lurren %10 bakarrik lantzen da, baina lur azpiko baliabideak ugariak dira.
• Klima: Tamaina handiak eta orografiak klima-aniztasuna sortzen dute; montzoiak kostaldean eragiten du.
• Demografia: 1.300 milioi biztanletik gora, dentsitate handiena hego-ekialdean. Presio demografikoak jaiotza-murrizketa politika arbitrarioak eragin ditu.

3.2. Garapen ekonomikoaren urratsak

• 1949-1952: Mao Zedongek barneranzko garapena bultzatu zuen, kanpo merkataritza eta inbertsioak baztertuz. Horrek arazo ekonomiko larriak sortu zituen (teknologiaren falta, nekazaritzaren gainesplotazioa).
• Lehen Bosturteko Plana (1953-1957): SESBren eredua jarraituz, industria astuna eta nekazaritzaren kolektibizazioa sustatu ziren. BPG %9 hazi zen urtero.
• Aurreranzko Salto Handia (1958-1961): Nekazaritza sozializatu zen herri-komunen bidez, baina lehorteak, Sobietar laguntzaren galerak eta plangintza txarrak hondamendia ekarri zuten.
• 1962-1965: Deng Xiaoping eta Liu Shaoqiren agintaldian Lau Modernizazioak aurkeztu ziren, oreka ekonomikoa eta malgutasuna bilatuz.
• Iraultza Kulturala (1966-1970): Mao boterean itzuli zen, eta sozializazioa eta ideologizazioa muturrera eraman zituen, eragin ekonomiko negatiboekin.

3.3. Merkatu-sozialismoa Txinan

Mao Zedongen heriotzaren ondoren, Deng Xiaopingek irekitasun ekonomikoa eta pragmatismoa bultzatu zituen:

• Kanpo irekitasuna (teknologia, kapitala eta merkataritza).
• Barne kontsumoa eta industria arina sustatzea.
• Ekimen pribatuaren eta enpresa mistoen garapena.
  Liberalizazioa mugatua izan zen EEES (Ekonomia Eremu Esklusiboak) eremura. Honek barnealdearen eta kostaldearen arteko ezberdintasunak areagotu zituen. Politikan, ordea, aniztasuna ez da garatu, eta Alderdi Komunistak kontrolpean jarraitzen du.

Txinako merkatu-sozialismoa ekonomiaren liberalizazio eta sistema politiko autoritarioaren arteko uztarketan oinarritzen da.