Morrenak, zirkua eta mihia glaziarrak

 AGENTE GEOLOGIKOAK

Agente geologikoek lurreko erliebea suntsitzeko edo altxatzeko ahalmena dute. Bitan banatzen dira:

-Kanpoko agenteak:

          -

-Barnekko agenteak:

EGUZKIKO ENERGIA

Eguzkikon energiak lurzorua eta airea berotzen ditu. Eguzkitik iristen den energiaren banaketa irregularra da lurrazalean.

-

Zona polarretan:

-Zona ekuatorial eta tropikaletan:

ATMOSFERAREN ETA HIDROSFERAREN DINAMIKA

Ur eta aire hotzak beherantz joateko joera hartzen dute, uretan aire beroak, aldiz, gorantz joateko joera hartzen dute. Honela konbekzio-korronteak sortzen dira.Adbz: lapikoa

Zirkulazio atmosferikoa:

Lurreko atmosfera sortzen diren aire lasterrik ekuatoretik polaetarantz eramaten dute aire beroa eta polaetatik ekuatorerantz aire hotza. Atmosferako konbekzio-korronte haurek aire-masak sortzen dituzte eta hauek elkar ukitzen duten zonetan klima bat sortzen da. Honi klima zona esaten diogu. Zazpi bereizten dira:

Uraren zikloa:

.............. Azalpena......

Eguzki-energia behar da zikloa martxan jartzeko- Eta ziklo honi esker eta grabitateari esker agente geologiko batzuk jarduten dute: ur-lasterrak, ibaiak, lurpeko urak eta glaziarrak.

KANPOKO PROZESUAK

Meteorizazioa:

1

Fisiko eta mekanikoa:

2

Kimikoa:

Biologikoa:

Meteorizazioaren ondorioz harri zatiak(klastoak) sortzen dira. Harro oinean dauden bitartean detritu esaten zaio.

Higadura:

Garraioa:

Sedimentazioa:

MAPA TOPOGRAFIKOAK

Lurreko erliebea adierazteko mapa topografikoak erabiltzen ditugu. Hainbat modutan adieraz dezakegu erliebea, adibidez sestra-kurben bidez. Sestra-kurbak lurzoruaren eta plani horizontal distantziakideen elkartetatik sortzen diren lerro itxiak dira. Sestra-kurba bateko puntu guztiek altuera bera dute itsas mailarekiko eta sestra-kurbak distantziakideak dira.

Maldak handia sestra kurbak hurbilago daude eta malda txikia urrunago. Sestra

-

AGENTE GEOLOGIKOAK

Sei agente geologiko daude, eta bakoitzak modu jakin batean modelatzen du lurrazala. Eguzki- energiari esker funtzionatzen dute, honek eragiten baititu aire-masa eta uraren zikloa. Hauek dira:

-Haizea, Glaziarraek, Ur-basa, Ibaiak, Lurpeko urak, Itsasoak

Agente geologikoek, harrizko materialak garraiatzen dituzte, goragunetatik arro sedimentarioetara. Gainera desplazatzen den fluido batez osatuta daude(airea, ura eta izotza)

HAIZEA

Mugitzen den aire-masa da haizea.
Mugimendu horren bidez materialak garraiatzen ditu energiaren arabera, hau da material handiak eramateko(hartxintxarrak eta legarrak adibidez) energia asko behar du eta biraka daramatza.

Leku lehorretan eta beraz landarerik gabe, haizearen ekintza oso nabaria izaten da. Leku horretan partikula finak eramaten dituenean lekua higatzen da eta honi deflazio deritzo. Era berean, haizeak harea eramaten duenean, harrien kontra jotzean higatu egiten ditu eta horri urradura eoilko esaten zaio.

Haizea ahuldu efiten denean, materialak sedimentatzen ditu. Hareak, adibidez duna izeneko metakinak eratzen ditu. Dunak mugitzen dira haizearen arabera, haizealdetik haizeberantz eta batzuetan arriskutsuak izan daitezke.

- Harea herrestan darama, harriakhigatzen ditu haizeak eta perretxiko formako harriak sortu

- Deflazioaren ondorioz, meaterial finak lurzoruan gelditzen dira eta harriz estalitako eremuak sortzen dira(Reg)

- Harea pilatzen denean, erg sortze dira. Ilargo erdikoko formako dunei barjan esaten diegu

-Harrizko basamortua Reg

Harezko basamortua Erg

GLAZIARRAK

Kontinwntwwtan dauden izotz-masa iraunkorrak dira. Glaziarrak mugitzen dira. Klima polarreko zonetan eta mendirik altuenetan daude.

Elr-geruzak bata bestearen gainean pilatu ahala, beheko geruzak konprimitu egiten dira eta izotz bihurtzen da. Poliki poliki mugitzen da grabitate-indarrari jarraituz. Bi glaziar mota daude:

-

Kaskko-glaziarrak:

Glaziar alpinoak:

-Izotza meteorizazio handia eragiten du. Erliebe malkartsuak

-Glaziar zirkuetan elurra pilatzen da izotza bihurtuz

-Glaziar mihia morrenak sortzen dira sedimentu pilatzean.

-Aurreko morrena

-Hondoko morrena

UR BASAK

Ibilgu finkorik gabeko urak dira. Ur hauek ildoak sortzen ditu lurzoruan, eta ildoak sakondu ahala sakanak sortzen dira.

Malda handiko lekuetan karkabak eratzen dira; ildo sakonek eta haien artean higatu gabe gelditzen diren gandon eta zutabeek osatzen dituzte karkabak. Zutabeen goiko materialak oso erresistenteak badira behekoak baino maitagarri-tximinaiak sortzen dira.

Askotan ildoek ibilgu batean lotzen dira eta uharrek sortzen dituzte. Bakarrik daramate ura euria sos bortitza denean eta hiru zona deituzte: harrera-arroa, hustubidea eta deiezkio konoa(honetan sedimentazioa da prozesu nagusia)

-Harrera-arroa: Higadura magusi eta karkabak sortzen dira

-Hustsubidea: Estua eta sakona, sakan bat eratzen du eta garraioa da nagusi

- Deiekzio-konoa: Sedimentazioa gehien, eta uholde larriak izateko arriskua.

IBAIAK

Ibaiak ubide iraunkorrak dira. Hiru zona dituzte, goi ibilgua, erdi ibilgua ete behe ibilgua.

Goi ibilgua:

Erdi ibilgua:

Behe ibilgua:

LURPEKO URAK

Lurzorua iragatzen den ura azidoa da karbono dioxidoa disolbatuta duenean etaa harri batzuk disolba ditzake, adbz: kalyziya. Ondorioz hurrengo bi prozesu hauek gerta daitezke:

- 

Gainazaleko modelaketa karstikoa:

-Lurpeko modelaketa karstikoa:

-Lapiazek,Sima,Galeriak.Iturburua,Dolinak

Lurpeko uren garrantzia

Zoru azpiko urak harrien poroetan daude eta akuiferoak osatzen ditu. Euriak iragazi ahala, betetzen ditu akuifero hauek eta putzuen bidez atera egin dezakegu ura. Akuiferoak aberaztasun handiko baliabide bat dira baina gehiegi edo txarto erabiltzen badira agortu edo kutsatu daitezke.

-

Akuifero askea:

-Akuifero gatibua:

-Maila freatikoa:

-Putzua:

Putzu artesiarra:

-Akuiferoaren betetze-aldea:

ITSASOA

Itsaasok olatu, itsaslasterrek eta mareen bidez burutzen du bere higalan kostaldean..

Olatuek itsaslabarra modelatzen dute hurrengo lau urratsetan:

1. Itsaslabrraren ona higatu egiten da

2. Olatua gero eta gehiago sartzen dira harrizko horman

3. Goiko harriak erorzten  dira

4. Istaslabarrak atzera egiten duenean, abrasio- plataforma sortzen da

Olatuen eraginez ere haitzak eta arkuak agertzen dira.

Itsasoko sedimentazio-formak

Olatuek kostaldean barrena garraiatzen dute legarra eta harea eta gutxi jotzen duen lekuetan, sedimentuak metatzen dira.

Harea pilatzen den lekuetab, batzuetan, itsasoko urez betetako istilak sortzen dira; olatuetaik urrun egoten dira horrelakoak, ekaitza dagoenean izan ezik. Hauek padura daitzen dira.

Barrak

Gezia:

Tonbolo