Lurraren Barne Egitura eta Dinamika: Bolkanismoa, Lurrikarak eta Plaken Tektonika

Lurraren Barneko Beroa

Gradiente geotermikoa: Tenperaturak Lurraren gainazaletik barrualdera duen hazkundea da. Gainazaletik hurbil, 30 ºC-koa da sakonerako kilometro bakoitzeko.

Lurraren barneko beroaren jatorria: Lurraren barneko beroaren jatorria duela 4.500 milioi urte inguru gertatutako meteoritoen talken ondorioz sortu zen.

Lurraren barneko presioa eta tenperatura: Lurraren barrualderantz sakondu ahala, harrien tenperaturaz gain, presioa ere handitzen da.

Lurraren Barneko Beroaren Seinaleak

• Bolkanismoa: Lurrazalaren barruan urtutako harriak gainazalera irtetea da.
• Lurrikarak: Lurrazalaren mugimendu zakar eta laburrak dira.
• Kontinenteen jitoa: Kontinenteen higidura horizontal eta motelak dira.
• Isostasia: Lurrazalaren higidura bertikal eta geldoak dira.
• Atmosfera: Orain dela 4.000 milioi urte sortu zen, Lurraren barrualdetik ihes egin zuten gasen eraginez.

Bolkanismoa

Magma: Harri urtuen eta gasen nahastea da, gehienetan lurrazalaren barruan eratzen da eta gainazalerantz ateratzeko joera du.

Laba: Gainazalera ateratzen diren gasak galdu dituzten harri urtuak dira.

Produktu bolkanikoak:

• Gas egoeran: Karbono dioxidoa eta ur-lurruna dira ugarienak.
• Likido egoeran: Zenbat eta altuagoa izan labaren tenperatura, orduan eta jariakorragoa izango da.
• Solido egoeran: Piroklasto esaten zaie, eta sumendietatik gorantz jaurtitako harri zatiak dira.

Sumendi Jardueren Motak

Lau mota daude: jarduera hawaiarra, jarduera estraboltarra, jarduera bolkaniarra.

Lurrikarak

Lurrikarak edo seismoak: Lurrazala bat-batean mugitzean edo haustean gertatzen dira, bibrazio baten ondorioz.

Hipozentroa: Lurrazala hausten den leku edo puntuari esaten zaio.

Epizentroa: Lurraren gainazalean, hipozentroaren gainean dagoen puntua da.

Uhin Sismikoak eta Lurraren Egitura

Geruzak edo plakak:

• Plaka litosferiko ozeanikoa: Lurrazala basaltozkoa dute.
• Plaka litosferiko kontinentala: Lurrazala granitozkoa dute.
• Plaka litosferiko mistoak: Lurrazala bi mota horietakoa dute.

Plaka Litosferikoen Mugimenduak

• Elkarrengandik aldentzen dira: Bi plaka elkarrengandik aldentzean, mantuaren material urtua gainazaleratu egiten da bien artetik, eta bolkanismo handia gertatzen da.
• Elkarrekin talka egiten dute: Bi plaka elkar jotzean, dentsitate eta pisu handienekoa bestearen azpian hondoratzen da, eta mendilerroak sortzen dira.
• Irristatu egiten dira: Bi plaka elkarren kontra irristatzean, astinduak gertatzen dira, eta sismikotasun-eremuak sortzen dira.

Sumendiak, Lurrikarak eta Plaken Tektonika

Plaken tektonika: Plaka litosferikoen mugimenduak zerk eragiten dituen, nola gertatzen diren eta zer ondorio dituzten azaltzen duena da.

Sismikotasuna: Bi plaka elkarrekin talka egiten duten eremuetan sortzen da.

Bolkanismoa: Rift eremuetan edo subdukzio-eremuetan sortzen da.

Mendien Eraketa

Mendien eraketa: Bi kontinenteek elkarrekin talka egitean, lurrazala loditzen denean mendilerroak eratzen dira.

Lurreko kontinenteak eta itsas hondoak:

• Kontinenteak: Mendikateak, ordoki handiak eta plataforma kontinentala.
• Ozeanoen hondoak: Ozeano-mendikateak, ozeano-fosak, ordoki abisalak eta itsaspeko sumendiak.

Harri magmatikoa: Harri-masa urtu bat hoztean sortzen dena.

Harri plutonikoa: Lurrazaletik kanpoko harriak.

Harri metamorfikoak: Lurrazalaren barruan, tenperatura altuen eta presio handien pean dagoen harria.

Laba-kolada: Sumendiaren paretetan gogortuta geratzen den laba.

Rift: Bi plaken arteko arrakalak.

Konbekzio-korrontea: Gas beroak gora egiten du, gero, goian hoztu eta behera joaten da.