Zer da jakintsua izatea

Heraklito Efesokoa, Efesoko iluna izenarekin ere ezagututa zegoen, greziar  filosofo pre-sokratiko bat zen. Efeson jaio zen 535 K.A. eta 484 hil egin zen. Efesoko Jonia hirian bizi izan zen, gaur egungo Turkiaren itsasaldean. Bere familia aristokratak ziren eta dirudienez ez zen oso ondo konpontzen bere auzokideekin.

Bakarrik lan baten existentzia dakigu, “Naturai buruz” izenekoa. Ba daude beste lan batzuen zatiak era baina ez dira lan bat bezala hartzen. Lan hau beste filosofo batzuei jabetu izan zaie. Lan hau ez dago idatzita naturaren ideiei buruz, ezta arima edo kosmologiari buruz baizik eta hipotesi enigmatikoen bilduma baten bezalakoa baitzen. Bilduma hau P. Schuster (1873) eta I.Bywater (1877) lortu zuten “Naturari buruz” lana batzea, baina bakoitzak bere kabuz egin zuen.Lan hau Oximoroia eta Antitesia erabili zuen Heraklitok. Lana hiru parteetan banatuta dago: Kosmologikoa, Politikoa eta teologikoa.

Heraklito esaten zuen, dena etengabeko aldaketetan dagoela oinarrituta. Hau da, dena etengabeko sortu eta hondatu prozesu batean sartzen da, eta honi ezer ezin dio ihes egin.

Oso komuna da Heraklitori lehenengo filosofo fisikoen artean sartzea eta hauek pentsatzen zuten mundua printzipio natural batetik zetorrela. Akats hau izan daiteke zeren Heraklitori, printzipio hau suan zen, baina ezin da printzipio hau literalki hartu, baizik eta metafora moduko bat da eta aldi berean izan zen Talesi eta Anaximenesi. Suaren printzipioaren esanahia munduaren mugimendu eta aldaketa konstantea aurkitzen dena  da.

Gauza eta printzipio guzti hauek “Logos” legearekin zuzenduta dago. Logos honek ez du bakarrik munduaren etorkizuna zuzentzen, baizik eta gizonari hitz egiten dio (gidatu edo seinaleak eman), baina jende gehienak ez dute entzuten ezta ez dakite idazten. Ordena  erreala,  arrazoi ordenarekin batera gertatzen dira, baina Heraklitok deitoratu egiten zen zeren pertsona gehienak bere munduan bakarrik bizi egiten direla, mundu erreala ikusi barik. Heraklitok ez du sentimenduen erabiltzeak baztertzen  eta esaten zuen  garrantzitsuak direla errealitatea ulertzeko, baina ere esaten zuen ez direla nahikoa ulertzeko, adimenaren erabilera ere beharrezkoa da.

Sentimenduak eta adimenak erabiltzean, jarrera kritikoa eta aztertzea ere gehitu behar diogu. Ezagutza ez da jakinenaren metaketa, zeren Heraklitori ezagutza da bakarrik gauza bakar bat, hau da, aurkakoen teoria. Agian zatirik garrantzitsuena hau da: “Erreka berdinetan sartu eta ez sartu egiten dugu, baizik eta berdinak edo ez berdinak garelako”.

Zati hau, Heraklitoren doktrina aldaketa aurkezten du: Errekak aldatzen doa baina ez guztiz, bainularia bezala. Bitartean, errekaren zati bat jariatzen hari da eta aldatzen, baina badago beste zati bat iraunkorra dena eta errekaren mugimendua gidatzen duena da.  Egile askok ikusten dute errekaren ibilgua Logosak dena zuzendu egiten duena, neurketa unibertsala kosmosa ordenatu egiten duena eta errekaren uretan, sua. Lehenengo ikus puntutik kontraesankorra dela dirudi, baina gogoratu behar dugu Heraklitok esaten zuen kontrakoak ez direla kontraesanen baizik eta unitate armonika bat sortzen dute. Arrazoizkoa da, orduan, uraren beste aldea sua izatea.

Baita ere, Heraklitok, “beltzarana” izenarekin ere ezagutzen zaio, zeren bere adierazpenak zentzuzkoak eta enigmatikoak direlako. Historiara salto egin du gertaeren baieztapenak eta pentsamendu dialektoaren eredu bezala. Bere filosofia jario unibertsalaren izakien tesian dago oinarrituta: dena jariatzen du. Gertaketak gatazken eraginez sortzen dira; “Guda gauza guztien jabea da”, liskar batek armonia bat da aldi berean, ez zenbakizko sentsuan bezala, pitagorikoak bezala, baizik eta elkarren aurkako indarren akordio bat, soka bat tenkatuta mantentzen duten bezala. Heraklitori, Arjea sua zen, eta ikusi behar dugun Heraklitoren adierazpenak filosofiaren zutabeen buruz: gertaketa betibizia eta aurkakoen borroka, bada sua bakarrik mantentzen da kontsumitzen eta hondatzen, eta konstantez materiaz aldatzen da. Baina gertaera ez da irrazionala, Logosak arrazoi unibertsala eskatzen duelako. Gizonak Logosa bere barnean aurki dezake, zeren Logosa oso komuna eta immanentea da gizonarentzat eta objektuentzat ere. Heraklitok ere doktrina kosmologiko betiereko urrunekoan sartzen da.

Amaitzeko hona hemen Heraklitoren zenbat esaldi:

·Ikusezin armonia, handiagoa da ikusgai armonia baino.

·Egokitasuna da jakitea guda oso arrunta dela gauza guztietara eta justizia desadostasuna da.

·Logosa komuna izan arren, ia guztiak bizitzen ari dira adimena izaten duten bezala.