Ikusmenaren, Entzumenaren, Dastamenaren, Usaimenaren eta Ukimenezko Zentzumen-Sistema

Ikusmena

Begi-globoa ikusmenaz arduratzen den organoa da. Zentzumen garatuena: formak, mugimenduak, kolorea eta distantzia hauteman.

Egiturak

1. Geruza esklerotikoa: Ehun konjuntiboa. Begiari forma, sendotasuna eta babesa ematen dio. Aurrekaldean kornea dago, argia igarotzea ahalbidetzen duena.
2. Geruza baskularra edo ubea:
   • Koroidea: Begi-globoa elikatu, barne-likidoen presioa eta tenperatura kontrolatzen ditu.
   • Irisa: Geruza koloretsua, argia begi-niniatik sartzeko luzatu edo uzkurtu egiten dena.
   • Kristalinoa: Objektuak enfokatzen ditu.
3. Nerbio-geruza edo erretina: Barneko geruza. Fotohartzaileak bertan daude: bastoiak (zuri-beltza) eta konoak (kolorea).

Entzumena

Soinu-uhinak hauteman eta orekan eragiten du.

Faseak

1. Soinua materian eragindako bibrazioen ondorioz sortzen da.
2. Kanpo-entzunbidetik garraiatzen dira soinu-uhinak.
3. Tinpanoaren mintzaren kontra jo eta bibratzen dute.
4. Bibrazioek hiru hezurtxoak mugitu eta leiho obalera garraiatzen dituzte.
5. Bibrazioa endolinfara garraiatu eta Corti-ren organora transmititzen da.
6. Bibrazioari erantzuteko nerbio-bulkadak sortu eta entzumen-nerbiotik nerbio-sistema zentralera bidaltzen dira.

Gaixotasunak

• Hipoakusia arina: entzumen-galera < 39 dB.
• Hipoakusia moderatua: entzumen-galera 40-69 dB.
• Hipoakusia larria: entzumen-galera 70-89 dB.
• Hipoakusia sakona: entzumen-galera > 90 dB.

Dastamena

Dastamen-botoietan kimioerrezeptoreak daude. Listuan disolbatutako elementu kimikoen bidez estimulatzen dira. Sortutako nerbio-bulkada entzefalora garraiatzen da, nerbio fazialaren eta glosofaringeoaren bidez.

Zatiak

1. Garratza: Azidoak diren substantziek eragiten dute.
2. Gazia: Gatz ez-organikoek (sodioa) eragiten dute.
3. Gozoa: Azukreak, glikolak, alkoholak...
4. Mingotsa: Batez ere alkaloideek eragiten dute.
5. Umami: Glutamatoak eragiten du.

Gaixotasunak

Mukosaren edo aho-barrunbearen alterazioek gustuarekiko sentikortasuna eragiten dute. Medikamentuek ere eragin dezakete.

1. Ageusia: Gustua erabat galtzea.
2. Disgeusia: Janarien edo edarien gustuaren distortsioa.
3. Hipogeusia: Zaporeak bereizteko gaitasun txikia.
4. Hipergeusia: Gehiegizko sentsibilitatea.

Usaimena

Mukosa pituitario horian dago. Usaimen-epitelioan kimiohartzaileak daude, disolbatutako molekulak hautematen dituztenak. Nerbio-bulkada usaimen-nerbioari esker garraiatzen da.

Gaixotasunak

• Anosmia: Usaimen galera.
• Hiposmia: Usaimen-gaitasuna gutxitzea.

Ukimena

Presioa, tenperatura, testura, bibrazioa edo mina hautematen ditu. Ez da organo anatomiko espezifiko batekin lotzen. Zentzumen orokorra da: ez da garezur-bikote batekin lotzen.

Hartzaileak

1. Nozizeptoreak: Sentsazio mingarriak.
2. Termohartzaileak: Bero eta hotz sentsazioak.
3. Mekanohartzaileak: Estimulu mekanikoak, presioa.
4. Ukimen-hartzaileak: Testurak eta bibrazioak ahalbidetzen dituzte.

Gaixotasunak

1. Anestesia: Gorputzeko edozein sentsazio desagertzea.
2. Anafia: Objektuak eta haien nolakotasunak sentitzeko ahalmenaren gabezia.
3. Analgesia: Erasandako eskualdeko sentsazio mingarri guztien gabezia.

Urdailaren Atalak eta Funtzioak

• Kardiasa: Elikagaia hestegorritik urdailera nola igarotzen den erregulatzen duen balbula baten moduan funtzionatzen du, eta urdaileko edukiak hestegorrirantz errefluxua saihesten du.
• Hondoa: Hartutako elikagaiak aldi baterako biltegiratzen ditu, eta elikagaiak urdail-zukuekin eta digestio-entzimekin nahastea ahalbidetzen du.
• Gorputza: Urdaileko muskuluak uzkurtu egiten dira elikagaiak urdail-zukuekin nahasteko eta kimoa osatzeko, elikagaien, azidoaren eta entzimen nahasketa partzialki digeritua.
• Antroa: Bere funtzio nagusia urdaileko edukia heste meharrerantz modu egokian husten dela da. Azido gastrikoaren ekoizpena eta urdailaren mugikortasuna estimulatzen duten hormonak jariatzen dituzten zelulak ditu.
• Piloroa: Urdailetik heste meharrerako kimuaren askapen mailakatua kontrolatzen duen balbula gisa jarduten du, digestio eraginkorra eta mantenugaien xurgapen egokia ahalbidetuz.

Digestio-aparatuko gaixotasunak

Akalasia

Hestegorrian ematen den gaixotasuna da. Honek elikagaiak eta likidoak hestegorritik urdailera pasatzea zailtzen du, mugimendu peristaltikoak ez dutelako ondo funtzionatzen.

Etiologia

• Faktore genetikoak.
• Nerbio-sistemaren asaldurak.
• Infekzio biriko zehatz batzuk eragindakoa.

Zeinuak eta sintomak

• Eztula
• Pisu galera
• Disfagia
• Goragalea
• Korrokadak
• Bularreko mina
• Errefluxuaren ondoriozko azidotasuna

Tratamendua

• Esfinterra erlaxatzeko medikamentuak.
• Azido produkzioa gutxitzeko medikamentuak.

Gastritisa

Urdaila estaltzen duen mintzaren hantura.

Etiologia

• Medikamentu analgesikoak.
• Bakterioak: Helicobacter pylori.
• Alkohola.

Zeinuak eta sintomak

• Oka egitea
• Sabeleko mina
• Ondoeza
• Betekada
• Pisu galera
• Goragalea

Tratamendua

• Alkohola edo antiinflamatorioen erabilera murriztea.
• Antibiotikoa hartu.
• Azido murrizteko medikamentua.

Gaixotasun zeliakoa

Gaixotasun autoimmunea da, ondorioz heste meharra kaltetzen da eta xurgapena moldatzen da. Glutena hestean sartzen denean, hesteko immunitate-sistemak kontra egiten du, arrotz bezala hartzen duelako, eta horrek hesteko mukosa kaltetzen du.

Etiologia

Jatorri genetikoa, herentziazkoa.

Zeinuak eta sintomak

• Beherakoa
• Obesitatea (kasu batzuetan)
• Pisu galera
• Idorreria
• Goragalea
• Nauseak
• Tripako mina
• Astenia

Tratamendua

Glutena duten elikagaiak ekidin.

Apendizitisa

Apendizearen hantura da.

Etiologia

Bertan gorotza pilatzen delako edo gaixotasun inflamatorio bat dagoenean. Tumoreak edo infekzio bakterianoak eragin ditzakete.

Zeinuak eta sintomak

• Beherakoa
• Oka
• Sukarra
• Sabelaldearen mina
• Jateko gogoa galtzea
• Goragalea
• Betekada

Tratamendua

• Apendizearen erauzketa kirurgikoa.
• Apendizea zulatuta badago eta barruko dena kanporatu bada, garbitzeko drenatuko dugu.

Zirrosia

Gibela orbainduta, bere funtzionamendua galtzen du.

Etiologia

• Alkoholaren gehiegizko kontsumoa.
• Hepatitis B eta C.

Zeinuak eta sintomak

• Odol-jarioak eta odol-galerak
• Edemak (likidoak pilatzea)
• Ikterizia
• Pisu galera
• Jateko gogoak galtzea
• Astenia
• Goragalea

Tratamendua

• Alkohola utzi.
• Hepatitisa tratatzeko medikamentuak hartu.

Kolezistitisa

Behazun-besikularen hantura da.

Etiologia

Koledokoa blokeatu egiten da, harriak pilatzen direlako.

Zeinuak eta sintomak

• Oka
• Sukarra
• Sabelaldeko mina eta sentsibilitatea
• Giragalea

Tratamendua

• Ospitaleratzea.
• Drenajea.
• Medikamentuak zain barnetik.

Pankreatitisa

Pankrearen hantura da.

Etiologia

Pankreasak berak sintetizatutako entzimak pankreasean aktibatzen dira.

Tratamendua

Zain bidez analgesikoak eta antiinflamatorioak.