Haur Hezkuntzako Osasun Gidak: Azturak, Gaixotasunak eta Istripuak

Azturaren Ezaugarriak

• Izaera automatikoa: Azturak mekanizatu egiten dira, ariketak behin eta berriz errepikatuz. Automatizazio hori alda daiteke, ikasitakoa modu errazago eta sinpleago batean egin daitekeela ohartzen bagara.
• Izaera egokitzailea: Azturak malguak eta iraunkorrak dira, eta biak elkartuz lortzen dira pertsonengan.
• Azturen identitate izaera: Gure nortasuna definitzen dute.
• Izaera integratzailea: Jaio garen talde sozialarekin, haren balioekin eta haren kulturarekin identifikatzen gara.
• Izaera autonomoa: Gure autonomia eta independentzia baldintzatzen dituzte azturek.

Haur Eskolan Hezi Behar Diren Azturak

• Oinarrizko beharrak asetzen dituzten azturak.
• Autonomia pertsonala indartzen duten azturak.
• Norberaren irudi positiboa indartzen duten azturak.
• Norberaren defentsari dagozkion azturak:
  • Suari eta keari dagozkion azturak.
  • Urari dagozkion azturak.
  • Tresnen eta produktuen erabilerari dagozkion azturak.
  • Zirkulazioari eta kaleari dagozkion azturak.
• Lanari eta jarduerari dagozkien azturak:
  • Ordenari dagozkionak.
  • Lan intelektualari dagozkionak.
  • Ohiko jarduerei dagozkionak.
• Komunikazioari eta bizikidetzari dagozkien azturak.
• Naturari eta ingurumenari dagozkien azturak.

Osasunari Buruzko Oinarrizko Kontzeptuak

• Sintomak: Ikusi eta sentitzen diren sintomak.
• Sindromea: Denbora luzean irauten duen gaixotasuna (ez lotu betiko gaitzarekin). Adibidez: Down sindromea.
• Erikortasuna: Herri batean denbora jakin batean gaixotzen diren pertsona kopuruaren ehunekoa da.
• Patogenoa: Kanpotik jasotakoa, adibidez: birusa, biriketako tuberkulosia.
• Infekzioa: Patogenoek sortzen dutena.
• Izurritea: Epidemia, adibidez: zorriak.
• Profilaxia: Prebentzio neurriak dira, koarentena barne.

Gaixotasun Motak

• Sortzetikoak edo anomaliak: Enbrioi edo fetuaren garapena aldatu delako sor daitezke. Gaixotasun hauek malformazioak dira. Adibidez: hidrozefalia, bizkarrezur bifidoa, Down sindromea.
• Gaixotasun kutsakorrak edo infekziosoak: Parasito barruan onddoak sortzen dira.

Gaixotasun Kutsakorrak Infektatzeko eta Kutsatzeko Bideak eta Mekanismoak

Infekzio Bideak

• Bakterio infekzioa: Bakterio asko ditugu:
  • Patogenoak: Infekzio larria sor dezakete. Adibidez: kolera.
  • Oportunistak: Defentsak jaisten direnean infekzioa sor dezakete. Adibidez: otitisa.
  • Bakterio saprofitoak: Organismo onak dira, heste-florako bakterioak, esaterako.
• Infekzio birikoa: Zelula barruan egon behar dute bizirik irauteko eta ugaltzeko. Adibidez: elgorria, GIBa, barizela, gripea.
• Parasitoek sortzen dituzten infekzioak:
  • Protozooek: Hesteetako parasitoen infekzio larriak.
  • Onddoek: Eskamak sortu eta usain txarra.
  • Zelula anitzeko parasitoek: Zizareak (solitaria).
• Prioiengatiko infekzioak: Infekzioa eragiten duten proteinekin zerikusia dute.

Kutsatzeko Mekanismoak

• Zuzena: Kontaktua.
• Zeharkakoa: Airea.

Gaixotasun Infekzioso Ohikoenak

• Gaixotasun infekzioso exantematikoak: Mantxa gorriak eta inflamazioa.
  • Elgorria: Bakteriologikoa edo birikoa izan daiteke.
  • Errubeola: Lesioaren indarra galdu da.
  • Barizela.
  • Bat-bateko exantema: Mantxak.
  • Parotiditisa (paperak).
• Arnas gaixotasunak:
  • Ohiko hotzeria.
  • Gripea.
  • Tuberkulosia: Infekzio kutsakorra.
  • Difteria: Amigdalei, eztarriari eta sudurrari erasotzen die.
  • Kukutxeztula: Eztul handia.
  • Bronkiolitisa: Infekzio birikoa.
  • Pneumonia akutuak: Biriketako hantura.
  • Asma bronkiala.
• Digestio-gaixotasunak:
  • Gastroenteritisa: Infekzioa.
  • Giardia lamblia: Ohikoena.
• Beste gaixotasun batzuk:
  • Meningitisa.
  • Meningitis birikoak.
  • HIESa.
  • Konjuntibitisa.
  • Erdiko otitisa.

Babes eta Defentsa Sistema

• Azala.
• Fagozitosia: Infekzioetarako prest dauden zelulak.
  • Makrofagoak: Zelula fagozitoak eta beste zelula batzuk.
  • Osagaiak: Birus eta bakterioetatik babesten gaituzte.
• Hantura: Odol-fluxua handitzen da, kapilarren iragazkortasuna areagotzen da, eta fagozitoak eta makrofagoak iritsi eta digeritzen dute.
• Patogenoa: Infekzioa sortzen diguna.
• Antigenoa: Gure antigorputzak pizten dituena.
• Bat-bateko immunitate aktiboa: Kutsatze hutsarekin organismoak sortzen dituen antigorputz espezifikoak dira.
• Bat-bateko immunitate pasiboa: Plazentatik fetura pasatzen diren antigorputzak.
• Defentsa artifizial aktiboa: Txertoa.
• Defentsa artifizial pasiboa: Seruma (sueroa).

Istripuak

• Traumatismoak: Arinak (%90).
• Gorputz arrotzengatiko lesioak: Larriak (%4-7).
• Intoxikazioak: Larriak (%2-4).
• Erredurak: 4 urtetik beherakoetan, sukaldean batez ere (%2).
• Hozkadak: Udaberrian eta udan, abereenak.
• Itotzeak: Ez dira ohikoak.