Guillermo de Ockham: Biografía, obra e pensamento

Biografía de Guillermo de Ockham

Período de formación

Descoñécese a data exacta do nacemento de Guillermo de Ockham (escrito tamén Occam), que se sitúa, segundo o que se pode deducir dos poucos acontecementos coñecidos da súa vida, entre os anos 1280 e 1300. Segundo uns, naceu en Ockham, no condado de Surrey (ao sur de Londres), mentres que outros consideran que Ockham era o seu apelido. Ingresou novo na orde mendicante dos franciscanos e estudou en Oxford, alcanzando o grao de bachiller entre 1316 e 1320. Segundo algunhas fontes, alcanzou tamén o grao de magister, ensinando lóxica e teoloxía nas escolas franciscanas ata 1323, ano en que foi convocado a Aviñón pola corte pontificia, acusado de herexía.

Aviñón

En 1323, J. Lutterell (canciller da universidade de Oxford), quen acusara a Ockham de herexía, consegue que o papa Xoán XXII o convoque á corte papal en Aviñón para interrogatorio sobre as súas teses. Durante varios anos, como prisioneiro da corte, trátase o asunto, que parece terminar cunha sentenza benévola do papa. Os acontecementos políticos entre o emperador Luís de Baviera (excomulgado) e o papa Xoán XXII, sobre a prevalencia do poder terreal ou espiritual, provocan a intervención de Guillermo de Occam, nunha disputa que os franciscanos xa mantiñan co papado.

Múnich

En 1327, Miguel de Cesena (xeneral da orde) encarga a Ockham analizar as teses pontificias. Ameazados polos defensores das teses papistas, abandonan Aviñón, refuxiándose en Italia e, en 1328, baixo a protección de Luís de Baviera (ambos excomulgados). Tras a morte de Luís de Baviera (en 1347), Ockham morre en Múnich en 1349. Non hai constancia de que se retractase ante a Igrexa nin de que morrese pola peste negra, como afirman moitos manuais de filosofía.

Obra

A estancia en Aviñón marca un antes e un despois na obra de Ockham, dividida en dous períodos:

• Primeiro período (anterior a Aviñón): preocupacións filosófico-teolóxicas. Inclúen os Comentarios ás Sentenzas de Pedro Lombardo (escusa para a persecución de Lutterell), a Expositio super octo libros physicorum (filosofía natural), a Summa totius logicae (lóxica), e os Quodlibeta VII (teoloxía).
• Segundo período (tras fuxir de Aviñón): reflexións filosófico-políticas. Destacan o Compendium errorum Ioannis papae XXII e o Dialogus inter magistrum et discipulum de imperatorum et pontificum potestate (considerada a principal obra deste período).

Idea teolóxica que determina o seu pensamento: Omnipotencia e voluntarismo divinos

A filosofía de Guillermo de Ockham bascula ao redor da idea da primeira frase do credo cristián: “Creo en Deus todopoderoso”. A omnipotencia divina lévao a romper coa filosofía escolástica neoplatónica e tomista. Para Ockham, non existen ideas, esencias ou formas que limiten o poder creador de Deus. Deus só non pode crear o contraditorio (un círculo cadrado, por exemplo). A omnipotencia non contradí as leis da lóxica ou matemática, baseadas na coherencia e ausencia de contradición. Dún dogma teolóxico (omnipotencia divina) deriva unha consecuencia moderna: a negación das esencias. En cada criatura, Deus manifesta o seu poder de creación; a diversidade é unha manifestación dese poder, sen constricións por Ideas separadas da realidade, esencias ou formas internas. A creación é un capricho de Deus, un acto de creación e orixinalidade extremos. Deus recréase en cada criatura, capaz de dar existencia a seres diferentes, particulares e exclusivos. Cada realidade é única e irrepetible. Isto ten consecuencias para a súa teoría do coñecemento e a relación entre razón e fe.

Crítica da filosofía escolástica desde os principios básicos de Ockham

Escolástica

A escolástica é un movemento teolóxico e filosófico que utilizou a filosofía grecolatina clásica para comprender e xustificar a revelación relixiosa do cristianismo. Dominou nas escolas catedralicias (daí o nome) e nos estudos xerais que deron lugar ás universidades medievais europeas (mediados do século XI a mediados do século XV). Preocupouse por consolidar grandes sistemas filosóficos sen contradición interna que asimilaban a tradición filosófica antiga. Porén, criticouse o abandono das ciencias e a experiencia empírica, en favor de discusións teóricas centradas no argumento de autoridade das escrituras e dos filósofos gregos.