Guía Completa sobre Contaminación: Tipos, Residuos y Normativa Ambiental

Fuentes de Contaminación: Una Visión Detallada

Tipos:

• Natural / Antropológica

Residuos:

• RSU (Residuos Sólidos Urbanos)
• Industriales
• Agrarios, forestales y ganaderos
• Sanitarios
• Mineros
• Radioactivos
• De construcción
• Eléctricos y electrónicos

Vertidos:

• Según zona: difusa y puntual
• Según tiempo de exposición: Puntual, continua e intermitente

La Lei 7/2022, do 8 de abril, de residuos e solos contaminados para unha economía circular define Residuo como: "Calquera substancia ou obxecto que o seu posuidor desbote ou teña a intención ou a obriga de desbotar."

Artículo 4. Subproductos:

1. Unha substancia ou obxecto, resultante dun proceso de produción, cuxa finalidade primaria non sexa a produción de esa substancia ou obxecto, poderá ser considerada como subproduto e NON como residuo, cando se cumpran TODAS as condicións seguintes:

1. Que se teña a seguridade de que a substancia ou obxecto vai a ser utilizado ulteriormente.
2. Que a substancia ou obxecto se poda utilizar directamente sen ter que someterse a unha transformación ulterior distinta da práctica industrial habitual.
3. Que a substancia ou obxecto se produza como parte integrante dun proceso de produción.
4. Que o uso ulterior cumpra todos os requisitos pertinentes relativos aos produtos e á protección da saúde humana e do medio ambiente para a aplicación específica, e non produza impactos xerais adversos para a saúde humana ou o medio ambiente.

Definición de Residuo (OCDE): "Son productos de refugallo sólidos, líquidos e gaseosos, xerados en actividades de produción e consumo, que xa non posúen valor económico pola falta de tecnoloxía axeitada que permita o seu aproveitamento ou pola inexistencia dun mercado para os posibles productos a recuperar."

Vertido: Art. 100 do Real Decreto Lexislativo 1/2001 (Lei de Augas): "Consideraranse vertidos os que se realicen directa ou indirectamente nas augas continentais, así como no resto do dominio público hidráulico, calquera que sexa o procedemento ou técnica utilizada. Queda prohibido, con carácter xeral, o vertido directo ou indirecto de augas e de productos residuais susceptibles de contaminar as augas continentais ou calquera outro elemento do dominio público hidráulico, salvo que se conte coa previa autorización administrativa."

Artigo 56 da Lei 22/1988, de 28 de xullo, de Costas:

1. As disposicións da presente Sección son de aplicación aos vertidos, tanto líquidos como sólidos, calquera que sexa o ben de dominio público marítimo-terrestre en que se realicen.
2. Os vertidos ao mar desde buques e aeronaves regularanse pola súa lexislación específica.
3. Estará prohibido o vertido de residuos sólidos e escombros ao mar e a súa ribeira, así como á zona de servidume de protección, excepto cando estes sexan utilizables como recheos e estean debidamente autorizados. Todos os vertidos requirirán AUTORIZACIÓN da Administración competente.

Tipos de Contaminación

Contaminación Natural.

Contaminación Artificial ou Antrópica:

• Refugallos e residuos sólidos
• Vertidos líquidos
• Emisións á atmosfera
• Contaminación acústica (Lei 37/2003, do 17 de novembro, do Ruido)
• Contaminación lumínica (Informe semanal)
• Contaminación por olores (en tramitación)

Tipos de Residuos

Tipos de Residuos Según as Características:

• RSU (Residuos Sólidos Urbanos)
• Inertes
• Especiais
  • Tóxicos ou perigosos
  • Médicos e de laboratorio
  • Radioactivos

Tipos de Residuos Según a súa Orixe:

• RSU
• Industriais
• Mineiros
• Agrarios, gandeiros e forestais
• Sanitarios
• Radioactivos
• De construción e demolición
• Eléctricos e electrónicos

Residuos Sólidos Urbanos (RSU)

Normativa:

• Lei 7/2022, do 8 de abril, de residuos e solos contaminados para unha economía circular.
• Lei 6/2021, de 17 de febreiro, de residuos e solos contaminados de Galicia.

Definición: Son aqueles residuos que se orixinan na actividade doméstica e comercial dos núcleos urbanos e as súas áreas de influencia, e consisten principalmente en envases, papel, cartón, restos orgánicos, etc. As cantidades de lixo xeradas foron crecendo ata chegar a cifras moi elevadas.

Tipos de RSU:

• Residuos fermentables: materia orgánica, procedente de alimentos, xardinería.
• Residuos combustibles: papel, cartón, plástico, etc.
• Outros: latas metálicas, vidros, ...

Implicacións dos RSU:

• Riscos para a saúde
• Contaminación da auga
• Contaminación do solo
• Contaminación do aire
• Degradación da paisaxe e deterioro estético

Residuos Industriais: A industria xera unha gran cantidade de residuos nos procesos de fabricación, transformación, utilización, consumo, limpeza ou mantemento, aínda que algúns son recuperables. O responsable de asegurar un tratamento axeitado destes residuos é a empresa que os produce.

Clasificación dos Residuos Industriais:

• Residuos inertes: Non representan un perigo potencial para o medio ambiente porque non sufriran transformacións e non requiren tratamento para a súa eliminación en vertedoiros.
• Similares aos RSU
• Residuos tóxicos e perigosos: Substancias inflamables, corrosivas, tóxicas ou que poden producir reaccións químicas. O impacto agrávase pola concentración e dificultade de degradación.

Tratamentos: Fisico quimicos , biologicos , termicos , reciclaje.

LER – Listado Europeo de Residuos (Decisión 2014/955/UE)

• 02 01 Residuos da agricultura, horticultura, acuicultura, silvicultura, caza e pesca.
• 03 Residuos da transformación da madeira e da produción de tableiros e mobles, pasta de papel, papel e cartón.
• 10 01 02 Cinzas volantes de carbón.
• 10 01 03 Cinzas volantes de turba e de madeira [non tratada].

Residuos Mineiros: Son aqueles residuos sólidos, acuosos ou en pasta que quedan tras a investigación e aproveitamento dun recurso xeolóxico, tales como estériles de mina, rechazos, e as colas do proceso, e incluso a terra vexetal, sempre que constitúan residuos.

Real Decreto 975/2009, do 12 de xuño, sobre xestión dos residuos das industrias extractivas e de protección e rehabilitación do espazo afectado por actividades mineiras.

Residuos Agrarios, Gandeiros e Forestais: Son aqueles cuxa orixe está nas actividades do sector primario da economía: agricultura, gandería, pesca, actividade forestal e cinexética, así como os producidos por industrias alimenticias (matadoiros, empresas lácteas, aceiteiras, de conservas, etc.). A maioría son orgánicos e quedan no campo para manter os nutrientes do solo, pero algúns poden causar graves problemas ambientais no medio natural.

Art. 27 da Lei 7/2022, do 8 de abril, de residuos e solos contaminados para unha economía circular.

Residuos médicos e de laboratorios: Son os restos do traballo clínico ou de investigación. Trátase dos residuos sólidos, líquidos ou gaseosos e os seus recipientes, que conteñan ou estiveran en contacto con materiais infecciosos ou actividades de elevado risco medioambiental en calquera centro sanitario.

Clasificación de residuos médicos e de laboratorios:

• Similares a RSU: papel, cartón, material de cociña, residuos de pacientes non infecciosos.
• Residuos contaminados de baixo risco: material de curas, xiz, roupa ou dun só uso contaminados de sangue, secrecións ou excrecións. Estes non están englobados nos residuos sanitarios específicos.
• Residuos contaminados de alto risco ou específicos de risco: precisan de medidas de prevención. Inclúen residuos infecciosos, anatómicos, sangue en forma líquida, agullas, material punzante e cortante.
• Restos singulares: xestión suxeita a requirimentos especiais (radioactivos, medicamentos caducados, residuos con metais, ...).

Residuos radioactivos: Son elementos radioactivos de distinto tipo, empregados en actividades como en centrais nucleares, pero tamén en aplicacións sanitarias, industriais ou de investigación. Caracterízanse pola súa alta peligrosidade e persistencia no medio.

En España, a xestión destes residuos está encomendada á Empresa Nacional de Residuos Radiactivos (ENRESA).

Consecuencias dos procesos de contaminación:

Prodúcense modificacións físicas, químicas ou biolóxicas en todos os medios receptores de residuos e vertidos.

Afectación no medio receptor:

• Características do medio receptor: tipo, cantidade, calidade e características dinámicas ou estáticas (exemplo: río-lago).
• Poden existir diferentes aportes de substancias contaminantes na mesma zona, aumentando o grao de contaminación do receptor.
• Tipo e cantidade de vertidos que soporta o receptor.

Contaminación

Atmosférica: O aire considérase un ben común limitado, indispensable para a vida. A contaminación atmosférica refírese á presenza no aire de substancias e formas de enerxía que alteran a súa calidade, implicando riscos ou danos á saúde das persoas, bens e natureza.

Tipos de substancias contaminantes:

• Gaseosos (óxidos de carbono, xofre e nitróxeno, compostos orgánicos volátiles, partículas, substancias radioactivas).
• Outros contaminantes (térmica, acústica, electromagnética).
• Augas: As augas son o vertedoiro das actividades humanas.

Alteracións dos contaminantes:

• Físicas (temperatura, materiais en suspensión).
• Químicas (modificación do pH, niveis de oxíxeno disolto, aumento de nutrientes).
• Biolóxicas (eutrofización).
• Soles: Introdución de substancias estrañas na superficie do solo, como metais pesados, diminución do pH, salinización, e a incorporación de fertilizantes e fitosanitarios.

Toma e identificación de mostras de residuos ou vertidos:

• As administracións deben dispoñer dun servizo especializado en control e seguimento, establecendo procedementos para coñecer as características do axente contaminante e a súa capacidade de contaminación no medio receptor. Isto require a toma de mostras para análise posterior.

Obxectivos da inspección de vertidos:

• Garantir o cumprimento dos límites establecidos para vertidos nas industrias.
• Identificar focos contaminantes e determinar responsabilidades (administrativas ou penais).
• Establecer mecanismos para comprobar as solicitudes de vertidos e determinar taxas ou cánones medioambientais.

Procedemento de inspección de vertidos:

• Comezo da inspección, determinación do técnico encargado, e a toma de mostras (segundo a Lei 7/2022).
• Tipos de mostraxe: puntual, composta ou integrada.
• Identificación e conservación das mostras.

Normativa galega: DECRETO 141/2012: Regulamento do Servizo Público de Saneamento e Depuración de Augas Residuais de Galicia.

• A inspección e control está a cargo de Augas de Galicia.

Dereitos e deberes do persoal inspector:

• Dereitos: Acceder ás instalacións, realizar notificacións, tomar mostras, tomar fotografías, entre outros.
• Deberes: Identificarse como persoal inspector, respectar aos interesados, comunicar anomalías detectadas, entre outros.

Xestión dos residuos

• Non se debe poñer en risco a saúde das persoas nen danar o medio biótico e abiótico
• Non poderá abandonarse, verterse ou eliminarse sen control
• Contarase con licenza administrativa
• Designarase zona de utilidade pública e interese social o establecemento ou ampliación de instalacións de almacenamento, valorización e eliminación de residuos
• Deberase levar un rexistro da cantidade, natureza, orixe, destino, frecuencia de recollida, medio de transporte e método de valorización ou eliminación dos residuos.

Diferencia entre DQO e DBO:

A DQO expresa a cantidade de contaminantes que están presentes na auga e poden ser oxidados. Pola contra a DBO indica os contaminantes, pero non todos os que poden ser oxidados se non tan só os que poden ser biodegradados.

Auditorías medioambientais:

• Un proceso sistemático e documentado para avaliar o cumprimento das leis ambientais e identificar áreas de mellora na xestión ambiental dunha organización.
• A norma ISO 14001:2015 establece os requisitos para un sistema de xestión ambiental efectivo.

Tipos de auditorías medioambientais:

Segundo o seu alcance :

• Integradas : en todos os sectores
• Sectorial: interesase por algun sectore

Segundo a procedencia do equipo auditorías

• Externa : levaa a cabo unha empresa especializada
• Interna : realizada pola propia empresas

Segundo o entorno medioambiental auditado:

• Exterior : estudanse os impactos ambientais que as actividades da organización provocan
• Interior: estudase o medioambiente laboral
• Mixta: faise un diagnostico mediambiental completo.

Segun a periocidade pode ser:

• Permanente
• Ciclica ou periodica : revisions periodicas

Obxectivos:

• de conformidade : cun obxectivo puntual 8 comprobar que a organización cumpre ca normativa ambiental.
• de riscos
• de produto

Fases das auditorías medioambientais:

• A auditoría non é só un selo de calidade, senón que tamén mellora a credibilidade externa da empresa, establece protocolos para o control da contaminación e facilita a obtención de contratos e subvencións.

Lei de impacto ambiental (Lei 21/2013):

• A finalidade principal desta lei é someter a unha avaliación ambiental todo plan, programa ou proxecto que poida ter efectos significativos sobre o medio ambiente.
• Inclúe procedementos para a avaliación ambiental estratéxica (para plans e programas) e a avaliación de impacto ambiental (para proxectos).

Anexo I da Lei de Impacto Ambiental:

• Inclúe sectores como agricultura, silvicultura, acuicultura e gandería, entre outros, para os que se require a avaliación ambiental antes de levar a cabo certos proxectos.

1. Proceso de Análise e Mostras:

• Primeira Mostra: Quedará en poder do persoal inspector para realizar as determinacións analíticas.
• Segunda Mostra: Servirá para realizar unha análise dirimente, se é necesario.
• Terceira Mostra: Será ofrecida á persoa interesada, quen poderá, se o considera oportuno, proceder á práctica dunha análise contraditoria. Se a persoa interesada se nega a recibir a terceira mostra ou non pode facerse cargo dela, comunicaráselle o lugar onde quedará á súa disposición. A natureza dos envases, as condicións de preservación e os métodos analíticos dos diferentes parámetros serán os que figuran no Anexo VI do presente regulamento.

2. Acreditación e Resultados:

• Acreditación: Os laboratorios deberán contar con acreditación que garanta o cumprimento da norma UNE-ENISO 17025. Tamén se poderá realizar a análise no Laboratorio de Medio Ambiente de Galicia.
• Prazo de Entrega: O prazo de entrega dos resultados será de 30 días naturais desde a recepción da mostra. A entidade xestora deberá comunicar os resultados á persoa interesada no prazo de 10 días desde a recepción dos resultados.

3. Gastos e Rexistro de Residuos:

• Análise Contraditoria: Os gastos xerados pola práctica da análise contraditoria corresponderán sempre á persoa interesada.
• Rexistro de Residuos: Deberase levar un rexistro da cantidade, natureza, orixe, destino, frecuencia de recollida, medio de transporte e método de valorización ou eliminación dos residuos.

4. Regulacións e Normas:

• Orden TED/1191/2024 (24 de outubro): Regula os sistemas electrónicos de control dos volumes de auga utilizados polos aproveitamentos de auga, os retornos e os vertidos ao dominio público hidráulico.

DQO e DBO:

• DQO: Expresa a cantidade de contaminantes presentes na auga que poden ser oxidados.
• DBO: Indica os contaminantes que poden ser biodegradados, non todos os que poden ser oxidados.

5. Auditoría Ambiental:

• Definición: Unha auditoría ambiental é un proceso sistemático e documentado para avaliar como unha organización cumpre coas leis ambientais, así como coas súas propias políticas e obxectivos ambientais.
• Norma ISO 14001:2015: Está estreitamente relacionada coa auditoría ambiental e complementa o sistema de xestión ambiental.

6. Tipos de Auditorías Ambientais:

• Sectorial: Interésase por un sector ou aspecto concreto da instalación.
• Externa: Levada a cabo por unha empresa especializada.
• Exterior: Estúdanse os impactos ambientais das actividades da organización no entorno.
• Cíclica/Periódica: Revisións periódicas do sistema de xestión ambiental.

As auditorías non deben considerarse só como un selo de calidade ou para evitar sancións, senón como unha fonte de información útil para a xestión e a toma de decisións.

7. Lei 21/2013, de Avaliación Ambiental:

• Obxectivo: Someter a avaliación ambiental todo plan, programa ou proxecto que poida ter efectos significativos sobre o medio ambiente antes da súa adopción, aprobación ou autorización.
• Plans e Programas: Estratexias, directrices e propostas destinadas a satisfacer necesidades sociais, que se executan a través de proxectos.

8. Tipos de Avaliación Ambiental:

Avaliación Ambiental Ordinaria:

• Declaración Ambiental Estratéxica: Prazo de resolución de 22 meses + 2 meses.
• Declaración de Impacto Ambiental: Prazo de resolución de 4 meses + 2 meses. A obrigatoriedade aplica aos proxectos do Anexo I da lei.

Avaliación Ambiental Simplificada:

• Informe Ambiental Estratéxico: Prazo de resolución de 4 meses. Se a resolución indica efectos para o medio ambiente, debe pasar á avaliación ambiental ordinaria.

9. Proxectos de Avaliación Ambiental:

• Grupo 1: Agricultura, silvicultura, acuicultura e gandería.
• Instalacións de cría intensiva de gando con capacidade superior a:
• 55.000 prazas para polos.
• 40.000 prazas para galiñas poñedoras.
• 2.000 prazas para porcos de cebo.
• 750 prazas para porcas reprodutoras ou de cría.
• 750 prazas de vacún de leite e 1.100 prazas para vacún de cebo.
• Transformación de áreas sen cultivar para explotación agrícola superior a 50 ha.
• Proxectos de xestión de recursos hídricos para a agricultura que afecten a máis de 100 ha.
• Grupo 2: Industrias de produtos alimenticios.
• Grupo 3: Proxectos industriais relacionados co sector alimentario, siderúrxico, e da minería.
• Grupo 4: Industria siderúrxica e do mineral.
• Grupo 5: Produción e elaboración de equipos de transporte e metais.
• Grupo 8: Proxectos de enxeñería hidráulica e xestión da auga.

10. Exemplo de Proxecto:

• Alcudra e Serra Madrona en Ciudad Real