Gestalt: Gizarte Hautematea eta Kognizio Soziala

GESTALT izeneko ikerketa-ildoak, "irudi nagusia" edo "antolamendu nagusia" esan nahi du. Hainbat ideia jaso behar ditugu Gestalten lanetatik:

• Hautematea prozesu aktiboa da, eta beti testuinguru jakin batean gertatzen da.
• Estimuluak multzokaturik agertzen zaizkigu, hainbat irudi edo formaren arabera; hau da, zuzenean hautematen duguna "forma osoa" da (edo irudi nagusia, Gestalt delakoa).

Gizarte Hautematea

Jendarteko hautematean ere printzipio horiek ezarri behar dira: hainbat marko (irudi, irudikapen, tipo, estereotipo, prototipo, eskema, gidoi, eta abar) ditugu. Horiek bideratzen dute gure pertzepzioa, eta beti testuinguru eta egoera zehatzetan. Horietako gehienak soziokulturalak dira (alegia, bizi-munduetako harremanetan landuak). Eta horiei esker bizi gara mundu komunetan, baina etengabe landu eta egokitu behar ditugu, eta hori egin ahala norberaren pertzepzioa ere egokitu eta doitu behar dugu.

Kontuan hartu behar dugu gure inguruko pertsonak hautematen ditugun moduaren arabera tratatzen ditugula (Jones, 1990). Eta "hautematea" ez dela soilik kognizioaren prozesua (ezagutza hutsaren prozesua), hautemateak badu izaera "motibazionala", emozionala eta eratzailea. Hau da, hautemate prozesuak hainbat gauza egiteko edo ez egiteko kausa izan daiteke, eta ez da "jasotze hutsa". Hautematean ez dugu kanpotik datorrena besterik gabe hartzen; alderantziz, gure inguruko errealitatea eraiki eta eratzen dugu prozesu honen bitartez.

Kognizio Sozialaren Fenomenoak

Kognizio sozialeko fenomeno nagusiak honakoak dira:

• Estimuluen pertzepzioa: hautatu eta kodetu, bildu eta oroitu.
• Inpresioen erakuntza: gainontzeko pertsonei buruz.
• Inferentziak: inpresio horietatik pertsonen geroko jokaerari buruzko ondorioak edo inferentziak egiten dira, ez dakiguna "dakigunaz" osatzen (hau da, informazioa ondo ulertzeko eskura ditugun informazioak, ezagutzak, esperientziak eta abar erabiltzen ditugu).

Estimuluen bidez jaso ditugun ezaugarrietatik beste ezaugarri batzuk ondorioztatzen ditugu. Ondorio hauen oinarrian nortasunari buruzko teoria inplizituak ari dira (Leyens, 1987): funtsean, hainbat nortasun ezaugarri elkarrekin edo elkarri lotuta ematen direla sinestea da, nortasun ezaugarriak multzoka edo sailka agertzen direla sinestea. Hizkuntza "zientifikoagoa" erabiliz: elkarrekin aldatuko direla, batera ematen diren aldagaiak direla. Baina, modu arruntagoan, nortasunari buruzko irudiak edo ereduak dira.

Kognizio lanak errazteko erabiltzen ditugu, eta normalean beste kognizio ariketa batzuekin batera erabiliko dira: kategorizazioekin, estereotipoekin, eskemekin, gidoiekin... "Halo" efektua, analogia proiektiboa...

Gizarte Hautematea Errazteko Tresnak

• Pertsonalitateari buruzko teoria inplizituak: korrelazio faltsuetan oinarritzen dira, hau da, bi ezaugarri inoiz batera agertuta, beti batera agertuko direla uste izatean. Nortasun ezaugarri bati pertsonalitate oso bat eranstea. Pertsona bat azkar hitz egiten badu, urduri eta segurtasun gabekoa dela pentsatzea.

• "Halo" efektua: pertsonaren ezaugarri batek pertsonaren irudi osoa kutsatu eta eraldatu egiten duenean.

• Estereotipoak: talde bati egotzitako irudia, taldekide guztiei egotzi egiten zaie, askotan irudi horiei jarrera eta jokaera jakinek jarraitzen diote (aurreritziak eta bazterkeria).

• Analogia proiektiboa: ezaugarri bat berdin edo antzeko duten bi pertsona beste ezaugarrietan ere antzekoak izango direla uste izateko joera.

Hautematean jasotzen dugun informazioa egituratzeko eta antolatzeko balio digute, kasu honetan pertsonen gaineko informazio modu azkar eta erraz batean antolatzeko balio ere. Ikuspegi kognitiboaz haratago, esan daiteke errealitatea bera eraikitzeko ditugun tresnak direla, tresna hauek gizakiek elkarrekintzan sortu dituzten sistema sinbolikoak dira, elkarrekintza bera gauzatzeko eta errealitate esanahidun eta zentzuduna eraikitzeko.

Errealitatearen Antolaketa Kognitiboa

Kognitibismoaren ustez, errealitateaz dugun ezagutza gure gogamenean metatzen da (ordenagailuaren metafora gogoratu), metatze hori ez da nahas-mahasean egiten, egituratze edo antolatze bideak omen daude: gidoiak, eskemak, prototipoak, jarrerak, marko edo ereduak, gaiak... Direnak direla ere, bi betekizun dituztela beti: sinplifikatu eta osatu.

Gogamen-Ereduak

Jendeak bere gizarte pentsamendua eraginkorrago egiteko darabiltzan hiru gogamen-eredu:

• Eskemak: jendea, objektuak eta jarduera arruntak antolatzeko buru mapak, mapa kognitiboak (esaterako, rol-eskema).
• Prototipoak: gizarte kategoria bat ordezkatzeko irudikatzen dugun kategoria kidea.
• Gidoiak (“scripts”): egoera jakin batean jarduteko egin beharren eskema, ekintzen hurrenkera da.

Estimuluen Ezaugarriak

Estimuluetatik datorkigun informazioaren ezaugarriak: estimulu fisikoei gizarteak ematen die esanahia, estimulu batzuek berebiziko garrantzia dute kultur inguru batean, beste batzuk beste batean... Beraz, piztu edo aktibatzen diren eskemak kultur eta gizarte inguruan garrantzia duten estimuluei dagozkienak izango dira, nabariak direlako.

Hautemailearen Ezaugarriak

Hautemailearen ezaugarriak: bere ezagutza eta eskarmentua, aldartea, helburuak, nahiak eta asmoak...

"Self" Kontzeptuaren Jatorria

"Self" kontzeptuaren jatorria, niaren subjektu arteko eraketaz Cooley, James eta Meadek egin lanetan aurkituko dugu. Pentsalari hauek uztartuta eta elkarren osagarri ikusten zituzten norbera eta gizartea. Gizakiak, inor izateko eta bere burua garatzeko, besteekin harremanetan jardun behar du eta gizartea ez da ezer gizakien artekotasunetik kanpo. Baina Harrék, eta bestek, salatu duten bezala, elkar jarduna zena, elkar ekintza zena Psikologiari eta Gizarte Psikologiari esker, norberaren baitan (beraz, jendaurreko jardunetatik bereizita) dagoen entitate bihurtu da.

Self delako hau ez da inolako entitaterik, norberaren ekintza edo jardun bide berezia baizik. Baina nola gizakiari dagokion jardun bide berezia den gizakiarekin berdintzeko joera egon da eta "self" pertsonaren parekotzat hartu dute askok. Ikusiko dugunez, selfa ez da pertsona, edo norbera, selfa pertsonak bere buruaz jarduteko duen gaitasuna eta ekintza da, ekintza mota hori giza-artean ikasten eta gauzatzen da. Dena den, ekinbide honen mozkina edo emaitza batasun psikiko dinamikoa omen da, hau da, gizakia arituko da egoera eta ekintza askotan, horietan bereiziko du egoera eta bere burua. Jakingo du "bere burua" denbora eta gorabeheretan zehar batzen eta trinkotzen.

"Self"-aren Funtzioak

Selfa nork bere burua ezagutzea eta balioestea (estimatzea) da, nork bere buruari balio eta esanahia ematea da, nork bere burua eratze eta eraikitzea, nork bere burua moldatze eta aurkeztea.