Formas Musicais Vocais e Instrumentais: Unha Guía Completa

Formas Musicais Vocais Profanas

Ópera

É unha forma musical dramática e representada que consta de varios números musicais unidos por recitativos. Inclúe arias, coros, pezas instrumentais e, en moitas ocasións, ballets. Xorde en Italia a finais do século XVI.

No Barroco, a ópera é un espectáculo teatral de argumento mitolóxico ou histórico. As orquestas adoitan ser pequenas e as partes orquestales teñen pouca importancia. A posta en escena é espectacular, con gusto polo antinatural e o artificio escénico, así como pola voz dos castrati.

No século XVIII, prodúcese a separación entre a ópera seria (de argumento baseado na mitoloxía ou a historia) e a ópera buffa (máis curta, de argumento cotián e personaxes correntes).

Recitativo

Forma vocal de estilo declamatorio, é dicir, que o texto cos seus acentos e prosodia predominan sobre a melodía. Adoita preceder á aria e utilízase para que avance a acción.

Conforme ao tipo de acompañamento, distínguense dous tipos de recitativos:

• Recitativo secco: con acompañamento do baixo continuo, típico no Barroco.
• Recitativo accompagnato: con acompañamiento de toda a orquesta, máis frecuente no Clasicismo.

Obertura

Forma musical instrumental para orquesta que antecede unha obra máis grande, como pode ser unha ópera ou un oratorio. No Barroco e Clasicismo, compoñíanse segundo o modelo italiano ou o francés. É unha forma ternaria.

• Obertura italiana: con tres seccións (rápida, lenta e rápida).
• Obertura francesa: tamén con tres seccións (lenta con ritmo de dobre puntillo, rápida de estilo fugado (imitativo) e lenta en estilo similar ao inicio).

Aria

Forma vocal para solista e orquesta na que a melodía predomina sobre o texto. A aria adoita expresar sentimentos e nelas a acción teatral detense; son pezas destinadas ao lucimiento das calidades vocales do cantante.

Segundo a súa estrutura, distínguense catro tipos de arias:

• Estrófica: consta dunha única parte que se repite (A, A, A...).
• En dúas seccións: consta de dúas partes (A e B).
• Da capo: consta de dúas partes e repetición desde o principio con ornamentos. É típica do Barroco e responde ao esquema A, B, A', sendo esta repetición o momento en que o cantante improvisa ornamentacións virtuosísticas.
• Dal segno: variante da anterior, que en lugar de repetir toda a sección A, repítese só a partir do signo, que adoita omitir a introdución instrumental.

Segundo a súa dificultade, distínguense dous tipos:

• Cantábile: prima a melodía.
• De bravura: prima a dificultade técnica.

Arioso

O arioso é unha forma musical para voz solista que ocupa unha posición intermedia entre o recitativo (máis narrativo) e a aria (máis musical). Apareceu ao inicio do século XVII xunto coa ópera. É empregado tamén na cantata e o oratorio, en todas as formas musicais onde hai un relato ou acción dramática.

O arioso parécese ao recitativo pola súa estrutura libre e as súas inflexións melódicas, próximas á palabra, e parécese á aria polas súas características melódicas. As frases son máis cantadas cas do recitativo. A diferenza da aria, a nivel estructural, habitualmente non hai ningunha repetición nin se distingue un tema con claridade. O arioso pode constituir un número independente ou servir como paso entre recitativo e aria ou preludiar unha aria.

Arioso da ópera Serse de Haendel. Os primeiros 50 segundos en arioso conducen a unha introducción da orquesta e á aria.

Comedia-ballet

Forma musical dramática que mestura diálogos falados e cantados, así como música e danza nunha acción única. Baséase en sucesos contemporáneos mostrando personaxes da vida cotiá, con carácter a miúdo satírico e cómico; o matrimonio era, a miúdo, o tema central. O xénero foi creado por Molière, xunto con Lully e o bailarín e coreógrafo Beauchamp.

Ballet de cour

Forma musical escénica relacionada coa ópera barroca francesa. Consiste nun prólogo (opcional) seguido de varios actos (ou entrées) nos que cada un representaba un argumento con personaxes propios, aínda que relacionados por un tema común. Remataba cun Gran ballet a modo de apoteose final. Inclúe poesía, ballet, música vocal e instrumental, escenografía... Aparece a finais do século XVI na corte de Francia.

Formas Musicais Vocais Relixiosas

Cantata

Forma vocal do Barroco, dramática e non representada, que contén os mesmos elementos do oratorio pero é máis breve. Inicialmente, xorde como forma musical profana para ser interpretada nos salons da aristocracia, pero posteriormente os compositores da igrexa protestante convertérona nun xénero relixioso utilizando textos dos Evanxeos, salmos e outros temas relixiosos. Son famosas as cantatas de J.S. Bach.

Oratorio

Forma vocal relixiosa e dramática, pero sen representación escénica. Xorde no Barroco e consta de arias, coros, interludios e recitativos, con textos extraídos da Biblia. Existe a figura do narrador que explica a acción mediante o recitativo e adoitan representarse en lugares de culto, aínda que tamén en auditorios públicos.

Paixón

Forma vocal relixiosa e dramática, sen representación escénica. Xorde no Barroco e consta de arias, coros, interludios e recitativos. É un oratorio que trata exclusivamente da paixón e morte de Xesucristo, con textos extraídos dos Evanxeos. O narrador é o evanxelista que relata os acontecementos mediante recitativos.

Formas Musicais Instrumentais

Concerto

Forma instrumental que xorde no Barroco para orquesta que consta de tres movementos de tempos contrastantes (xeralmente allegro-lento-allegro), que enfronta un solista ou grupo de solistas en diálogo co resto da orquesta.

Hai tres tipos de concerto:

• Concerto grosso: alterna fragmentos nos que intervén toda a orquesta (tutti ou ripieno) con fragmentos executados por un pequeno grupo de solistas (concertino).
• Concerto a só ou solista: alterna fragmentos nos que intervén toda a orquesta (tutti) con fragmentos executados por un solista.
• Concerto ripieno: só participa a orquesta, sen solistas.

Fuga

Forma musical instrumental polifónica para 3 ou 4 voces, baseada na técnica da imitación. Desenvólvese nun só movemento e normalmente era para instrumentos de teclado.

Suite de danzas

Forma instrumental con orixe no Renacemento e apoxeo no Barroco, na que se alternan entre catro e seis movementos de danza de ritmos binario e ternario e tempos contrastantes. Pode estar composta para instrumento solista ou para orquesta de cámara.