Ezagutzaren Garrantzia: Zientzia eta Errealitatea

Iritziak, Sinesmenak eta Ezagutza

Gutxieneko ezagutza ez dagoenean, erantzuna tradizio kulturalen, erlijiosoen, inguruneko giro sozio-politikoaren edo komunikabideen araberakoa izaten da. Sinesmenak arriskutsuak izan daitezke iritziak eta erabakiak hartzerakoan, benetako ezagutza ordezka dezaketelako, egiazko printzipio gisa hartzen ditugunean. Ezagutza, aldiz, zientziaren bidez lortutako ezagupena da, metodo zientifikoaren bidez lortu dena. Iritziak izateko eta erabakiak hartzeko ez dira nahikoak tradizioak, sinesmenak eta usteak. Errealitatearen ezagutza ezinbestekoa zaigu.

Zientzia: Errealitatearen Jakintza

Zientzia (latinez, scire, jakitea) eguneroko bizitzan beharrezkoa den errealitatearen jakintza da, zientziaren bidez lortzen dena.

Inguruneko Errealitatearen Perfekzioa

Fenomeno naturalak ulertzeko, zientziak egiazko erantzunak ematen saiatzen da, behaketa eta frogetan oinarrituta. Baina, helburutzat pertsonen mendekotasun soziala eta ekonomikoa hartzen dutenentzat ez da gustukoa, eta pertsonak ezjakintasunean mantentzen saiatzen dira (adibidez, "Jainkoaren haserrea" aitzakiatzat erabiliz).

Gizakiaren Bizitzaren Garapena

• Sexualitatea eta Ugalketa: Sexualitatea ez da bakarrik ugalketa. Seme-alabak nahi direnean arazoak agertzen dira (akatsak, antzutasuna). Zientziak irtenbide teknologikoak eta arazo etikoak eskaintzen ditu biziaren garapeneko atal garrantzitsu honetan. Genetikaren aurrerapenek eta teknikek ugalketaren mundua iraultzen dute.
• Osasuna: Pertsonen ongizate fisiko, mental eta soziala. Hainbat ezagutza behar dira: gaixotasunen garrantzia, transmisio erak, diagnostikoa, tratamenduak, etab.
• Ama Zelulak
• Oinarrizko Beharren Asetzea: Gizartearen garapen ekonomikoak eta teknologikoak ezinbestekoak ez diren beharrak sortzen ditu (elikadura, higienea, garbiketa, etxegintza). Behar horiek asetzerakoan, Lurraren baliabideak ustiatzen dira. Produktu hauen horniduran, fabrikazio prozesuan edota garraioan ingurumenarentzako ondorioak eta arazo ekologikoak sortzen dira. Zentzu honetan, gizarteko subjektu aktibo gisa jokatzeko, gai batzuen inguruko informazioa premiazkoa da.
• Hiritartasuna eta Eskubideak: Aurrerapen zientifikoaren garapenean ikerkuntza ezinbestekoa da. Ikerkuntzak sortutako arazo etikoak eta lortutako aurrerapen zientifikoen erabilerak eta mugak legeztatzen ari dira. Ezagutza minimoa jakin behar da gizarteko eragile sozial eta politiko gisa jokatzeko. Gizarte demokratiko batean, herritar guztiek izan behar dituzte gai zientifikoei buruzko oinarrizko ezagutzak, erabakiak hartzerakoan informatuta egoteko eta adituen mendean soilik ez egoteko.

Ezagutza Zientifikoa

Zientzia modu objektibo eta sistematikoan, behaketaz eta arrazoimenez osatzen den jakintza da. Ezagutza zientifikoa zientziaren bitartez lortzen den errealitate materialaren deskripzioa eta ezagutza da.

Zientzia: Definizio Zabala

Zientzia, metodo zientifikoaren bidez lortutako ezagutza zientifikoaz gain, enpresa zientifiko osoa barne hartzen du: ikerketa lanak, talde lanak, dibulgazio jarduerak, elkargoak, adostutako estandarrak, etab.

Metodo Zientifikoa

1. Problema Identifikatu: Zer problema ebatzi behar den identifikatu eta zehaztu.
2. Hipotesia Formulatu: Arrazoizko azalpen bat (hipotesia) asmatu eta proposatu. Egiaztatzen ez den bitartean, ezezaguna da egia ala gezurra den.
3. Ondorioak Ateratzea (dedukzioa): Proposaturiko hipotesietatik abiatuz, ondorio edo iragarpen batzuk ondorioztatzen dira, esperientziaren bitartez egiaztatzeko.
4. Esperimentua Diseinatzea: Esperimentu bat prestatzen da proposaturiko hipotesia aintzat hartuz aurreikusitako emaitzak lortzen diren aztertzeko.
5. Hipotesia Onestea edo Gaitzestea: Iragarpena betetzen bada, hartatik ondoriozta daitezkeen beste kasu eta iragarpen batzuk aztertu behar dira. Iragarpen horietakoren bat betetzen ez bada, hipotesia baztertu eta beste azalpen bat bilatu behar da.
6. Teoria Formulatu: Hipotesia berriro frogatzen bada, hipotesia eta ezarritako printzipioak eta legeak ezagutza sistema batean biltzen dira, teoria batean. Teoriak frogetan oinarritzen dira.
7. Dibulgazioa: Lanak eta emaitzak batzar zientifikoetan eta aldizkari espezifikoetan argitaratzen dira. Horrela, beste zientzialariek aztertu eta teoria baieztatu dezakete.

Zientziaren Ezaugarriak

• Objektiboa: Aurreiritzirik gabe bilatzen du egia.
• Deskribatzailea, Argitzailes eta Iragarlea: Ikasten dituen errealitatea eta fenomenoak deskribatzen saiatzen da, fenomenoen funtzionamendua argitzen du eta fenomeno horiek etorkizunean nola jokatuko diren iragartzen ditu.
• Metodikoa eta Sistematikoa: Metodo zientifikoa erabiltzen du.
• Egiaztagarria: Erabilitako frogak eta esperimentuak deskribatzen dira edonork errepikatzeko.
• Behin-behinekoa: Ezagutzak behin-behinekoak kontsideratzen ditu, etengabe ezagupen berriak sor daitezkeelako.
• Kritikoa: Etengabe behin-behineko ezagutzak kolokan jartzen ditu.
• Publikoa: Datuak, esperimentuen emaitzak eta prozedurak argitaratzen dira denontzat. Datuen erabilera askea da, edonork erabil ditzake bere ikerketarako, eta lan zientifikoaren erreprodukzioa posiblea da.

Zientzia Motak

• Oinarrizko Zientzia: Jakin-mina besterik ez du eragiten, adibidez, zelularen mintzaren funtzionamendua ikertzea. Estatuek finantzatzen dute gehienbat, edo iturri pribatuek, hala nola enpresek edo irabazi-asmorik gabeko fundazioek.
• Zientzia Aplikatua: Arazoen konponbideak bilatzen dituen zientziari esaten zaio; adibidez, nekazaritza-lurrak nola kontserbatu eta gaixotasunak nola sendatu ikertzen ditu. Oro har, motibazio ekonomikoak daude eta finantziazio pribatua izaten da.

Zientzia eta Teknologia

Ez ditugu zientzia eta teknologia nahasi behar. Zientzia ezagutzan oinarritzen da, helburu zehatzik gabe. Ikerketa zientifikoaren bidez ezagutza zientifikoa lortzen da. Teknika, aldiz, beharrak edo nahiak asetzea du helburu. Diseinua, garapena eta gauzatzearen bidez objektuak, zerbitzuak, metodoak eta prozesuak lortzen dira.

Sasizientzia

Sasizientzia zientifikoa izan gabe, proba objektiboetan oinarritu gabe eta, eskuarki, jendearen konfiantza irabazteko asmo hutsez zientifikotzat aurkezten denari esaten zaio. Eragin nabarmenak dituzte giza jardueraren zenbait alorretan: publizitatean, auzitegietan, langileen kudeaketan, osasun-arloan, eta abarretan. Sasizientziaren ezaugarri batzuk hauek dira:

• Ondo finkatutako ezagutza zientifikoa baztertzen dute eta harekin kontraesanetan daude.
• Printzipio unibertsalekin kontraesanetan daude.
• Pentsaera magikoaren ezaugarriak dituzte; adibidez, antzekotasunaren edo kontaktuaren ideiak.
• Ez dira garatzen; orobat, ez dute objektiboki ikertzen, eta printzipioak ez dituzte ondorioztatzen.
• Hizkuntza iluna erabiltzen dute beren asmoak aztertzea eragozteko.

Adibideak: Homeopatia, Grafologia, Fisiognomia.

Unibertsoa

Unibertsoa materia, energia, espazioa eta denboraz osatuta dago. Osagai horiez gain, Fisikaren ikuspuntutik, higidurak eta aldaketak sortzen dituzten indarrak ere osagaiak dira: indar grabitatorioa, indar elektromagnetikoa, indar nuklear bortitza eta indar nuklear ahula.

Antzinako Ereduak

Kultura bakoitzak bere kosmologia asmatu zuen, eredu desberdinak sortuz. Babiloniako kosmologia (Mesopotamiako erdialdeko populatzaileek) berritu eta berriro formulatu zituzten teoria horiek, onespen eta zabaltze handiagoa lortuz Ekialde Hurbil eta Ertaineko pentsamendu zientifikoan. Hori guztia K.a. 3000. urtean gertatu zen.

• Lurra, disko zirkular itxurakoa, ur-itsaso baten gainean zegoen eta izarren euskarri zen brontzezko sabai edo zeru estalkia zuen.
• Hasiera batean, Ura, Lurra eta Zerua, kanpotiko ur-itsaso amaigabe baten aparteko eraginez bananduak izan ziren.
• Unibertsoa zeharkatzen duten gorputz zerutarrek egitura finkoetan (konstelazioak) egiten dute, bere posizioa etengabe aldatzen duten zazpik ezik: Eguzkia, Ilargia, Merkurio, Artizarra, Martitz, Jupiter eta Saturno.

Geozentrismoa

Greziako filosofoek, behaketaren bitartez egindako ekarpenekin, Teoria Geozentrikoa sortu zuten. Anaximandrok eman zion hasiera teoriari K.a. V. mendean. Eredu honen oinarria honakoa zen: “Lurra geldirik dago Unibertsoaren erdian eta beste gorputz zerutar guztiek bere inguruan biratzen dute”.

Heliozentrismoa

Teoria geozentrikoak, zeinak Astroak Lurraren inguruan higitzen direla azaltzen zuen, onarpen osoa izan zuen XVI. mendera arte. Nikolas Kopernikok, planeten higidura (Lurra barne) beste eredu baten bidez adieraztea proposatu zuen, zeruko gorputz guztien higiduraren zentrotzat Eguzkia hartuta. Unibertsoa esfera handi bat zen, izarrak esfera horren gainazalean finko zeuden, planetak elkarren segidako beste barne-esferatan zeuden, eta Eguzkia zentroan zegoen.

Teoria horrek aurkari asko izan zituen, batez ere Eliza. Haien ustez, Eguzkiak ezin zuen bete Unibertsoaren zentroa, gorputz arina izanik: “Aitzitik, Lurra bezalako gorputz solido batek bete behar zuen Unibertsoaren zentroa”. XVI. mendearen erdialdean, zenbait matematikari eta astronomok Kopernikok proposatutako eredua bultzatu zuten, hala nola Galileo Galileik eta Johannes Keplerrek. Lehenengoak behaketa ugari burutu zituen berak asmatutako teleskopioaren laguntzaz, eta bigarrenak, Tycho Brahe astronomoak egindako behaketetan oinarriturik, planeten higiduraren legeak ezarri zituen, Eguzkia zentrotzat hartuta. Azkenik, Elizak onartu behar izan zuen heliozentrismoa.

Newtonen Unibertsoaren Eredua

XVII. mendean, Newtonek astroen mugimenduak aztertu zituen eta grabitazio unibertsalaren kontzeptua eta legea ezarri zituen. Bere garaian zeuden ezagupenekin, Unibertsoaren eredu bat proposatu zuen:

• Espazioa tridimentsionala, konstantea, homogeneoa eta infinitua da.
• Denbora balio absolutu eta infinitua da.
• Gorputzen higiduraren kausa grabitatea da, masen arteko erakarpen-indarra.
• Unibertsoa estatikoa eta betierekoa (eternoa) da.

Unibertsoaren galderei erantzutean, espekulazio filosofiko eta erlijiosoak nagusitzen ziren. Newtonen eredua kolokan jarri zen zenbait alderditan, Unibertso infinituaren inguruan. Olbersen paradoxaren arabera, Unibertsoa infinitua balitz, materia infinitua eta izar infinituak egongo lirateke, beraz, dena argia izango litzateke, edozein norabidera begiratuta ere, ibilbide horretan izar bat egongo zelako eta Unibertsoa argitsua izango zelako (gaua ez litzateke existituko, dena argitsua izango litzateke).

Einsteinen Unibertsoaren Eredua

1915. urtean, Albert Einsteinek Erlatibitate Orokorraren Teoria plazaratu zuen. Teoria horretan, espazioaren eta denboraren izaera adierazten da, Unibertsoan dagoen materia eta materia-banaketarekin erlazionatuz. Newtonen grabitatearen kontzeptua ere aldatzen du, eta Unibertsoa bere osotasunean adierazteko lehenengo oinarri teorikoa osatzen du. Albert Einsteinek honako Unibertso-eredua proposatu zuen:

• Unibertsoa dena da, hots, materia, espazioa, energia eta denbora ez dira independenteak (zatiezinak dira). Newtonen ereduan, espazioa, materia eta denbora independenteak ziren.
• Espazioa eta denbora elkartzen dira espazio-denbora izeneko dimentsioa sortuz.
• Masa duten gorputzek espazio-denbora deformatzen dute (grabitatea espazioaren kurbatura gisa adierazten da).
• Argiaren abiadura konstantea da eta masa duten gorputzek argiaren ibilbidea desbideratzen dute.
• Denbora ez da absolutua, erlatiboa baizik (bikien paradoxa).
• Unibertsoa estatikoa da, espazioa eta materia kantitate finituak izanik.

Gaur Egungo Eredua: Hubbleren Eredua

Ordura arte, kosmologia diziplina teorikoa zen, esperimentaziorik eta frogarik gabekoa. Edwin Hubble astronomoak Unibertsoaren kontzeptua aldatu zuen, gure galaxia bezalako askoz gehiago zeudela frogatuz.

Gainera, galaxien mugimendua aztertu zuen, eta galaxiak haien artean urruntzen ari zirela frogatu zuenean, Unibertso estatikoaren eredua pikutara joan zen. 1930. urtetik aurrera, Unibertso dinamikoaren eredua proposatu zen, etengabeko hedatze-prozesu bat dagoela hasierako leherketa batetik abiatuta (Big Bang). Teoria horren arabera, duela 13.700 milioi urte, materia eta energia puntu batean kontzentratuta zeudenean, izugarrizko leherketa gertatu zen, eta ordutik Unibertsoa hedatzen ari da.

Unitate Astronomikoak eta Distantziak

• u.a. = unitate astronomikoa, Lurra eta Eguzkiaren arteko distantzia. u.a. = 150.000.000 km
• argi-urtea = argiak urtebetean egiten duen distantzia. Argi-urtea = 9,5 bilioi km (9,5 x 10¹² km) = 63.235,3 u.a.
• Parsec (paralaje-segundu) = 3,26 argi-urte
• Eguzkitik Lurreraino = 150 milioi km
• Eguzkitik Neptunoraino = 30,6 u.a.
• Eguzkitik izarrarik hurbilenaraino (Proxima Centauri) = 4,3 argi-urte
• Esne Bidea galaxiaren diametroa = 100.000 argi-urte
• Gure galaxiatik (Esne Bidea) hurbilen dagoen galaxiaraino (Andromeda) = 2,2 milioi argi-urte
• Unibertsoaren diametroa = 93.000 milioi argi-urte

Unibertsoaren Tamaina

Unibertsoa ez da amaigabea, tamainari dagokionez, bolumen finitua du. Duela 13.500 milioi urte hasi bazen puntu batetik materia aldentzen, eta aldentze-abiadura argiaren abiadura bada, Unibertsoaren diametroak, gutxi gorabehera, 27.000 milioi argi-urtekoa izan beharko luke. Baina egindako esperimentuen arabera, Unibertso ikusgarriaren erradioa, gutxi gorabehera, 46.500 milioi argi-urtekoa dela estimatzen da. Nola da posible tamaina handiago hori? Einsteinek proposatutako “Erlatibitate Berezia” teoriaren arabera, materia ezin da higitu argiak duen baino abiadura handiagoan. Baina, Einsteinen arabera, espazioak berak hedatzeko ahalmena du, eta espazioaren hedapen-abiadura ez dago mugatuta argiaren abiaduraz. Beraz, bere hedapen-abiadura argiaren abiadura baino handiagoa izan daiteke (Big Bangetik hona, espazioa oraindik sortzen ari da). Beraz, bi galaxia aldendu daitezke argiaren abiadura baino erritmo azkarragoarekin, haien artean espazioa hedatzen ari delako. Hau da, nahiz eta Unibertsoaren adina 13.500 milioi argi-urtekoa izan, espazioa argiaren abiadura baino gehiago dilatatu denez, Unibertsoaren tamaina handiagoa da.

Materia Motak eta Osagaiak

a) Materia Motak: Materia Unibertsoan zenbait egitura osatuz ikus dezakegu: mila milioi galaxia aurkitzen dira espazio hutsean, eta galaxia bakoitzean mila milioi izar, planeta eta nebulosa izaten dira. Horrelako materia motari “materia ikusgarria” deitzen zaio, erradiazio elektromagnetikoa igortzen edo islatzen duelako. Baina egindako ikerketaren arabera, “espazioaren hutsean” eragin grabitazionalak ere badaude. Beraz, grabitatea baldin badago, nolabaiteko materia egon behar da. Materia horrek ez du argirik (irradiaziorik) igortzen edo islatzen, eta horregatik ezin dugu ikusi, baina grabitazio-erakarpen eragin handia sortzen du. Materia ikusezin horri materia iluna deitzen zaio (bere eragina besterik ez da ezagutzen, eta materiaren %90a dela uste da).

b) Materiaren Osagaiak: Materia atomoz osatuta dago: protoiak eta neutroiak. Oinarrizko partikulak hauek dira: elektroia, quark-up, quark-down, fotoia, gluoia eta Higgsen bosoia. Ikerketa zentroa: CERN (The European Organization for Nuclear Research). Ikertzeko tresna: partikulen azeleratzailea, LHC (Large Hadron Collider). Partikulen detektagailuak: ALICE eta ATLAS.

Materiaren Banaketa eta Egiturak

Materiaren banaketan, Unibertsoaren oinarrizko egiturak hauek dira: Galaxiak (grabitazio-erakarpena dela eta, erdigune baten inguruan biraka ari diren astro, nebulosa eta materia ilunez osaturiko egiturak) (eliptikoak, kiribilak, kiribil barradunak), Astroak (izarrak, planetak, gorputz txikiak...), Nebulosak (gas eta hauts lainoak). Galaxiak multzokatzen dira goi mailako egiturak osatuz: galaxia (Esne Bidea), galaxia kumuluak (Talde Lokala), superkumuluak (Virgo). Galaxia batean, izarrak galaxiaren nukleoaren inguruan biratzen dute, planetak izarren inguruan biratzen dute, sateliteak planeten inguruan... Gorputzak higitu egiten dira grabitate-indarraren eraginez. Baina astroen eta nebulosen mugimenduak ez dira bakarrak. Egindako behaketen arabera, galaxiak ere mugitzen ari dira. Edwin Hubblek izarren konposizioa aztertzean, espektro-lerroetan gauza bitxia aurkitu zuen: galaxia urrunen argi-espektroa aztertzerakoan, espektro hori gorrirantz desplazatuta zegoen. Doppler efektuak adierazten zuen kausa: galaxien arteko distantzia gero eta handiagoa egiten ari da, hots, haien artean aldentzen ari dira (galaxiak ez dira higitzen, haien artean dagoen espazioa baizik).

Unibertsoaren Historia

Galaxien aldentzearen ebidentziak ondorio hauek ditu:

• Unibertsoa hedatzen ari da, hasieran dena puntu batean elkartuta zegoelarik.
• Unibertsoa sortua da eta eboluzionatu egin du. Unibertsoak adin eta bolumen mugatua ditu.
• Fase desberdinetan, gertakizun desberdinak izan dira.

Hasieran, energia eta materia puntu batean kontzentratuta zeuden, leherketa gertatu zen, materia eta energia bereiztu ziren, materia osatzen duten oinarrizko partikulak sortu ziren, gero horietatik atomoak, izarrak, galaxiak... eta oraindik leherketaren ondorioz hedapenak jarraitzen du.

Hipotesiaren aldeko frogak:

• Galaxien espektroa gorrirantz (Doppler efektua) (E. Hubble)
• Mikrouhinetako hondoko erradiazioa (Arno Penzias eta Robert Wilson)
• Elementu kimiko arinenen agerpena (H eta He) (Alpher eta Gamow)

Sorrera duela 13.700 milioi urte gertatu zen, Big Bang teoriaren arabera. Etorkizunari begira, hiru aukera daude: 1. Hedapenak jarraituko du (BIG RIP), 2. Uzkurtze-prozesua emango da (BIG CRUNCH), 3. Oreka egongo da hedapenean.

Elementu Kimikoen Sorrera

Materia ikusgarria osatzen duten elementu kimikoak Unibertsoaren eboluzioaren zehar sortu dira. Unibertsoan, 90 elementu kimiko natural daude (taula periodikoa). Konposizioari dagokionez, Unibertsoaren elementu kimikoen artean, %75a hidrogenoa da, %20a helioa da eta %5a bestelako elementuak dira. Big Banga gertatu ondoren, hidrogeno atomoak sortu ziren, eta gainerako elementu kimiko batzuk hidrogeno atomoetatik sortu ziren izarretan, erreakzio termonuklearren bidez. Gainerako elementu kimikoak supernoben leherketetan sortu ziren.

Eguzki-Sistema

a) Jatorria: Eguzki-sistemaren sorrera ez zen bakarrik grabitatearen eraginez gertatu, nebulosa (hautsez osaturiko hodeia) eta supernoba (izar baten leherketa) baten konbinazioaren ondorioz baizik.

b) Eguzki-sistemaren planetak: 8 planeta daude Eguzkiaren inguruan biraka.

1. Planetatik izarrerainoko distantzia: Izarretik gertu edo oso urrun dauden planetetan, ura ezin da likido egoeran egon, tenperaturaren eraginez.
2. Behar besteko grabitatea: Planeta txikia bada (adibidez, Marte), planetak ez du behar adina grabitaterik atmosfera atxikitzeko. Atmosfera galtzen badu, hidrosfera lurrundu egiten da, presio atmosferikoa falta delako.
3. Metalezko nukleo urtua: Biratzean, nukleoak eremu magnetiko bat sortzen du, eta izarraren X eta gamma erradiazioetatik babesten du planeta.
4. Satelite handi bat egotea (gure Ilargiaren modukoa): Ilargiaren grabitazioaren eraginik izango ez balitz, Lurraren errotazio-ardatzaren inklinazioa nabarmen aldatuko litzateke, eta aldaketa handiak egongo lirateke Lurreko kliman.
5. Izarraren bizi-denbora: Izar handiek bizi laburragoa dute izar txikiagoek baino. Milaka milioi urte behar dira bizia garatzeko, eta, hortaz, Eguzkiaren moduko izar ertainetan eta Eguzkia baino txikiagoetan baino ez dago bizia eboluzionatzeko behar den egonkortasuna.
6. Planeta erraldoiak gertu egotea: Grabitazio-erakarpen handia dutenez, asteroideak desbidera ditzakete, eta, horrela, asteroideek ez dute beste planetekin talka egiten.
7. Esne Bideko kokapena: Galaxiaren erdigunetik urrun egotea. Erdigunean, supernoba asko lehertzen dira, eta leherketetatik erradiazio handia ateratzen da. Erradiazio hori kaltegarria da izaki bizidunentzat. Hala ere, baliteke beste izaki bizidun mota batzuk egotea.

Lurra eta Haren Aldaketak

Fenomeno naturalek eragin ekonomiko, sozial eta politikoak dituzte egunerokoan.

Lurraren Ezagutza: Behaketa eta Ikerketa

Lurraren funtzionamendua ikasteko, ulertzeko eta adierazteko, behaketak, ikerketak eta ideia egiaztagarriak erabiltzen dira. Era desberdinetako printzipio zientifikoak erabiliz, datuak lortuz, mota ezberdinetako ikerketak eta proiektuak etengabe burutuz lortzen da Lurra planetaren ezagupenaren helburua. Zientzia Lurraren historian oinarritzen da gure planetaren etorkizuna iragartzeko.

Lurra Ikertzeko Metodoak

: a) Espaziotik, Teledetekzioa: Airetik edo espaziotik irudiak hartu eta irudi horien tratamendua barne hartu. Espazioan sateliteetan jarritako sentsoreen bidez hartzen diren irudien garrantzia gero eta handiagoa da. Erabilerak: kartografia eta erliebearen ikasketa, atmosferako konposizioaren ikasketa, hodei-masen analisia, itsasoaren kutsaduraren eta itsaslasterren kontrola, , landarediaren estres-egoeren ebaluazioa (lehorteak, suteak, baso-soiltzea), infragorrien igorpena,...... b)Lurretik,metodo zuzenak: 1) Harrien ikasketa: konposizio kimikoa ezagutzen 2) Fosilen ikasketa: Lurraren historiaren gaineko informazioa ematen 3) zundaketak: zundaketa komertzialak izan daitezke ( mehategiak, petrolio- prospekzioak, .) edo proiektu zientifikoak ( Mohole proiektua, Kola proiektua,...)  Zeharkako metodoak:metodo sismikoa.Lurrikara baten ondorioz sorturiko uhin sismikoen jokaeraren arabera posiblea,Lurraren barneko egitura ezagutzea.
2.- Lurra sistema konplexua da eta osagaien arteko elkarrekintzak daude:sistema konplexua:-Osagai asko -Osagaien artean elkarrekintza ugari -Sistemaren oreka faktore ezberdinen eraginaren ondorioa -Faktore baten aldaketak sortarazten du sistema osoan aldaketa ( tximeleta efektua) -Sistemak aldaketa natauralen aurrean epe luzean autoerregulazioarako gaitasuna dauka ( egoera berriaren aurrean orekatzeko prozesuak daude) //( Litosfera), airea ( atmosfera) ,ura ( hidrosfera) eta bizidunak (biosfera) etengabe elkarri eragiten diote oreka hauskor batean. Adibidez Lurra sisteman bizia ahalbideratzen duen batazbesteko tenperatura ( 15ºC) faktore askoren elkarrekintzaren ondorioa
Tenperatura determinatzen duten faktore batzuk: Eguzkiaren energiaren produkzioa (kantitatea) -Lurraren orbitaren leku aldaketak. ( Lurreraino dagoen distantzia alda daiteke) ( Milankovitch zikloak) -Atmosfera -> atmosferaren gasen konposizioa eta kontzentrazioak -> negutegi efektua -Giza eragina: -Hidrosfera -> itsas lasterrak duten eragina  ozono geruza -Kriosfera (izoztua dagoen lur-eremua) -> eguzki energiaren isladapena -> albedoa -Biosfera (izaki bizidunen multzoa)-> CO2 finkapena fotosintesiaren bidez -Litosfera(plaka litosferikoak) -> CO2 eta SO2 produkzioa bulkanismoaren bidez//Horrelako faktoreen eraginez Lurrean batazbesteko tenperatura konkretua daukagu. Tenperatura honek eta tokiko beste faktoreek ( altitudea eta latitudea) determinatzen dute zonalde batean dagoen klima. Klimaren arabera ekosistema natural zein ekosistema artifizial ezberdinak agertzen dira. Beraz, Lurreko tenperatura determinatzen duten faktore horien artean aldaketak baldin eta badaude, klima aldatzen da eta ondorioz ekosistemetan aldaketak ematen dira. ///Berotegi-efektua eta Lurraren klima: Lurrera eguzki-erradiazio jakin bat heltzen, heren bat espaziorantz isladatzen eta bestea Lurraren sistema klimatikoaren osagaiek xurgatzen: atmosferak, hidrosferak, kriosferak, litosferak eta biosferak. Lurrak zurgaturiko energiaren zati bat erradiazio infragorri bezala igortzen da espazioara, tenperatura diferentzia dela eta. Baina igorritako energiaren zati bat atmosferan gelditzen, berotegi batean gertatzen den antzera: Atmosferak eguzkitik datorren erradiazioa sartzen uzten du bai baina gero igortzen denaren zati bat ez du uzten ateratzen, zeren eta atmosferan dauden zenbait gasek xurgatzen(gas hauek erradiazio infragorria zurgatzen,ondorioz atmosferan energia hori gelditzen da eta tenperatura igotzen)
Gas horiei Berotegi Efektuko Gasak esaten (BEG), eta haiei esker atmosferaren batez besteko tenperatura 15 °C-koa, bizirako ezinbesteko maila. Bestela, -18 °C-koa izango litzateke. Azkeneko mendean izandako igorketekin berotegi-efektua areagotu eta batazbesteko tenperatura handiagotzen. (1.2ºC 100 urte) Hidrosfera eta Lurreko klima Itsaslasterrak (korronte termohalinoa eta bere eragina kliman)Kliman ere oso garrantzitsua. Hidrosferan sorturiko itsaslasterren zirkulazioak eragin zuzena dauka kliman. a) Azaleko korronte ozeanikoak.Haizearen eragina dela eta ozeanoen azaleko urak etengabe mugitzen dira. Beraz, atmosferaren dinamikak korronteak sortzen ditu. Korronte ozeanikoak ur fluxu horizontal eta egonkorrak dira distantzia handietan mugituz. Haize nagusiek sortzen dituzte eta beren efekturik garrantzitsuena beroa banatzea da Lurrean zehar . Latitude baxuetan(tropikoan) haize alisioek korronte ekuatorialak sortzen dituzte (Golfo edo Floridako korronteak) Europako mendebaldeko kostaldearen klima berotzen du eta baita Kantauriko kostaldea ere). b) Sakonera handiko korronteak: Dentsitatearen desberdintasunagatik sortzen dira (dentsitatea, Tª eta gazitasunaren menpe dago, horregatik termohalinoak ere deitzen). Atlantikoan zehar zirkulatzen diren azaleko korronteak Ipar polora iristean hoztu egiten dira eta ura izoztu egiten da. Izozketa prozesuan bakarrik ura parte hartzen du beraz aldameneko uretan gazitasuna handiagotzen da. Orduan dentsitate handiagoa duten ur hotz hauek hondoratzean sakoneko korronte bat sortzen dute. Ipar Poloan sorturiko sakoneko korrontea Atlantikoaren hondotik zirkulatzen da hegoalderantz Antartidaraino eta hortik ekialderantz jotzen du. Pazifikoan zehar sakonerako ur masa hauek berotzen diren heinean azaleratzen dira eta mendebalderantz jotzen dute Atlantiko-ko azaleko korronteak osatuz.
Ikusten denez badago zirkulazio global bat non azaleko korronteak eta sakoneko korronteak itsaslaster katea sortzen baitute -> zirkulazio termohalinoa edo zinta garratzailea globala deitzen da. Oso garrantzitsua da, izan ere beroa eskualde tropikaletatik polarretaraino eramaten baitu. Honek eragin globala du Lurraren kliman..
bideoa 01 -> itsaslasterrak bideoa 02 --> itsaslasterrak eta klima
adibide bezala Gulf Stream izeneko itsaslasterraren eragina Europako zenbait herrialdeetako kliman.
Itsas lasterrak eta klima --> ariketa 33 -> moodle ( Latitude berdineko lekuetan ez dago klima berdina

3.- Lurra etengabe aldatzen ari da -> Atmosferan eta hidrosferan aldaketak
3.1. Giza jarduerak sorturiko aldaketak lurra planetaren funtzionamenduan
Azkeneko 10.000 urteetan berotegi-efektuko gasen kontzentrazioa egonkorra mantendu da Lurrean. Baina industria-iraultza gertatu zenetik kontrolik gabe areagotu dira, batez ere, gizakiaren jardueeretan erregai fosilak (ikatza, petroleoaren deribatuak eta gas naturala) erabiltzeagatik; izan ere, erregai hauek erretzen direnean, CO2-a atmosferara igortzen dute. Gaur egungo atmosferako CO2 kontzentrazioa (381 ppm) industri aroaren hasierakoa (290 ppm) baino altuagoa da. Hori dela eta, azken 100 urteetan, berotegi-efektua areagotu da ( gas hauen kontzentrazioa handiago delako). Berotegi-efektuaren areagotzeak duen ondorio zuzena klima aldaketa da, hain zuzen atmosferaren tenperatura igotzen da eta beraz klima beroago egiten ari da.  (beroketa globala)
6
Berotegi gasen kontzentrazio-aldaketa -> SIMULAZIOA --> ariketa 322 -> moodle ( gas kontzentrazio ezberdinak tenperaturekin erlazionatu)
3.2- Negutegi gasak eta klima aldaketa
Ikerketa sakonago eta luzeagoak egin behar badira ere, hainbat eredu matematikok gizakion eraginez klima berotu, eta berotze-prozesua bizkortu egin dela, ondorioztatzen du. Berotze honek, klima-aldaketa sakonak sor ditzake, gizakiontzat oso ondorio kaltegarriak ekar ditzakeelarik. Zientzilarien artean oso maiz erabiltzen den eredu matematiko batetik hurrengo urteetan udako batezbesteko tenperaturak 2 eta 4 ºC artean igo daitezkeela ondorioztatzen da. Beraz atmosferaren negutegi gasen kontzentrazioa handitzeak ondorio garrantzitsu hauek ekarri ditu :
 Antarktikako izotz plataforma ozeanikoak, milaka urte bertan izoztuta egon ondoren urtzen eta zatitzen hasiak dira, Ipar Poloko urak epeldu egin omen dira itsas izotza mehetuz.
 itsas maila urtean gutxienez milimetro bat gorantz doa
 inoiz baino tifoi, urakan, “hotz-uhin”, “bero uhin”, lehorte eta eurite bortitzagoak ezagutzen ari gara. (fenomeno klimatiko hauen maiztasuna tenperatura igoeren ondorioak dira)
• Korronte termohalinoaren abiadura mantsotu da ( bero-zinta garraiatzaile globala) (** Hipotesia: Badirudi zirkulazio termohalinoa gelditu daitekeela poloetako izotzak urtzean )
Klima aldaketaren eragina Lurrean
Klima beroagoek, goi-latitude eta mendietako izotz masen urtzea ekarriko lukete eta honekin batera itsas mailaren igoera, itsasoek hainbat hiri eta populatutako kostalde urperatuko lituzketelarik. Honek populazio-migrazio handiak eragingo lituzke, arazo politiko eta ekonomiko neurtezinez gain.
Beste aldetik poloetako izotz masa handiak eta glaziarrak urtzeak lurrazalaren albedoa jaitsiaraziko luke, energia gehiago zurgatuko zuen Lurrak eta ondorioz lurrazala berotuko litzateke oraindik gehiago.
Honek izugarrizko eragina izango luke nekazaritza eta abeltzantzarako erabiltzen diren hainbat lurraldeetan. Desertizazioa eta ur prezipitazioak zonalde batzuetan areagotuko ziren eta beraz lurralde produktibo horiek murriztuko ziren honek dakarren arazo guztiekin ( kultibo aldaketa, gosetea, ....)
Ekossitema naturalen biodibertsitatea ere murriztuko zen.
Klima berotzeak ere eritasun tropikal askoren barreiaketa ekar lezake, eritasun hauek kutsatzen dituzten intsektuak beroarekin asko hedatuko bailirateke. Hori horrela malaria, eskistosomiasia, filariasia, sukar horia eta beste hainbat gaixotasunek bortizki joko lukete herri tropikaletan eta egun gaixotasun horietatik libre dauden munduko leku askotara ere zabalduko lirateke.
Halaber, gizakion aktibitateek klima-aldaketa azkarra eragingo balute eredu matematikoek jende asko hilko lituzketen “bero-uhinak” eta “hotz-uhinak”, tifoi eta urakan izugarriak, lehorte zein eurite bortitzak eta beste hainbat fenomeno meteorologiko aurrikusten dituzte. Hau guztia gerta liteke, eta agian jada hasi da gertatzen.
Baina badaude, batzuen ustez bederen, klima beroagoek ekar lezaketen hobekuntzak ere. Horrela klima berotzearen ondorioz gaur egun klima arktiko eta subarktiko duten lurraldeek, Kanadako iparraldeak eta Siberiak esaterako, nekazaritzarako erabil ahal izango dira. Zoritxarrez, bertako lurzoruek oso garapen txikia dute eta ez lirateke batere emankorrak izango. Bestalde, eskualde hauetako lurtzoru izoztuta (permafrosta ) urtzean metanoa kantitate handitan isuriko litzateke atmosferara, eta gogoratu metanoa oso berotegi-gas indartsua dela.
7
Areago oraindik, glaziarreak agerian utzitako eskualdeak basamortu bihurtuko lirateke, ez baitago bertan lurzoru biologikorik, eta horren bilakaerarako ehundaka zein milaka urte beharko lirateke. Klima-aldaketa natural batean, aurretik izotzak estalitako eskualdeetako lurzoruak eratzea posible izaten da, klima-aldaketa ez baita oso arin gertatzen, baina gizakiok eragindako klima-aldaketa oso azkarra izan daiteke, eta ondorioz ez litzaioke moldatzeko astirik emango.
Baina atmosferara gizakiok isuritako gasek klima berotzeaz gain badituzte beste ondorio batzuk. Ondorio hauek ez dira, klima aldaketarekin gertatzen ari den bezala, zalantzan jartzen, dagoeneko gertatzen eta pairatzen ari baikara. Horien artean euri azidoa eta ozono zuloa ditugu. Herri industrializatuetan euri azidoak, beste zenbait ondorioren artean, basoak hil eta uztak gutxiagotu egiten ditu, kalte ekonomiko eta ekologiko handiak eraginez