Euskarazko Hiztegi eta Literatura Korronteak

Hiztegi Aldaketak

• Ahantzi: Ahaztu
• Aitzin: Aurre
• Andere: Andre
• Anitz: Asko
• Aski: Nahikoa
• Arras: Oso
• Bertze: Beste
• Deus: Ezer
• Doi-doi: Justu-justu
• Ebatsi: Lapurtu
• Eginen: Egingo
• Erdietsi: Lortu
• Erran: Esan
• Erranen: Esango
• Galdegin: Eskatu
• Gibel: Atze
• Guti: Gutxi
• Guzi: Guzti
• Heldu: Etorri
• Hetsi: Itxi
• Hondarreko: Azkeneko
• Irudi du: Dirudi
• Jalgi: Irten
• Jin: Etorri
• Kasu: Kontuz
• Kausitu: Aurkitu
• Oldartu: Eraso
• Ondotik: Ondoren
• Segur: Seguru
• Solastatu: Hitz egin
• Sortu: Jaio
• Ttipi: Txiki

GLOSARIOA

Abagunea:

zerbaitetarako unea egokiena aukera; besterik adierazten ez bada, ona.

Abaroan:

Itzalpean.

Adakera:

zuhaitz baten adarren multzoa.

Agondu:

etzanda dagoenak gorputzaren goiko erdia jaso, eserita gelditzeko.

Aieru:

aztarnetan edo seinaleetan oinarritzen den ustea.

Aingira belar:

Ur geldietan hazten den goroldio modukoa.

Ainuri:

ulua

Alderrai:

ibiltaria.

Alditxartu:

gorputzeko ondoezak jota geratu, osasuna bat-batean galdu.

Amultsuki:

gainerakoekin onginahiz eta maitasunez jokatuz.

Anega:

aleetarako edukiera neurria 55,5 kg-ren baliokidea.

Arkabuz:

Aintzinako su arma, fusilaren modukoa.

Artzain makila:

Gotzainen bastoi luzea

Autofede:

inkizizioak atxilotuei ipinitako zigorra.

Azao:

gariz eta landarez egindako sortetak.

Bardo:

poeta kantaria

Begitandu:

Iruditu

Benta:

Herrietatik at dagoen ostatua.

Bertsun:

errautza jasotzeko pala.

Besaldi:

besoetan hartzen den kopurua.

Bihurtu:

Itzuli.

Bonete:

apaizen lau puntako burukoa.

Borda:

Basetxe arrunta abereak gordetzeko.

Bortuz haraindi:

pirineotatik iparraldera dauden lurraldeak.

Dandar:

lurrean eramaten den arropa zatia.

Eguzki lore:

landare handia, hosto zorrotzak. Atehetan jartzen zen.

Erauzi:

errotik kendu.

Eskumen:

norbaiten esku dagoen aginpidea.

Estola:

Lepotik behera eramaten den ehunesko luzea.

Ezten:

metalesko tresna puntasorrotza

Estreinakoz:

lehenbiziko aldiz.

Feudo:

jaun feudalak menpekoari emandako lurraldea.

Gainjantzi:

apaizen kapa luzea.

Gatzatu:

isurkari organiko bat masa trinko bihurtu.

Gaubeita:

Lo egiteko orduetan iratzarririk ematen den denbora.

Gerruntze:

Gorontza, bular eta gerrialdea lotzen dituen jantzi mahukarik gabea.

Goren:

Inkisizioaren kontzeilu gorena.

Gutxietsi:

Menospretxatu.

Habetu:

Habeen bidez eutsi, finkatu.

Heresia:

Erlijio katolikoan, Jainkoak agerturiko eta Elizak fededunei irakatsitako egiari uko eginez zuzenean kontrajartzen zaion jarrera eutsia.

Hitz-jario:

Berritsukeria.

Hormatu:

Izoztu

Ilunantz:

Argitasun ahula.

Indiak:

Amerikari eman zitzaion izena.

Inkisizio:

Heretikoak aurkitu eta zigortzeko Eliza katolikoak sortutako eliz auzitegia.

Isipu:

Ihinztagailua, elizetan ur bedeinkatua jautitzeko erabiltzen den tresna.

Kamaina:

Oholez, lastoz edo hostoz egindako ohea.

Kinkilari:

Balio gutxiko objetuak saltzen dituena.

Korridore:

Etxe barruan, gelen edo aretoen arteko igarobide mehar eta luzea.

Kutsu:

Ahoskatzeko modua.

Laborri:

Beldur edo izu-ikara, beldur handia.

Letaina:

Liturgia-otoitza, batek esaten eta aurrean dauden gainerakoek erantzuten edo errepikatzen dituzten oles-, dei- edo arren- multzo batek osatuta.

Loria:

Aintza, ospea.

Mandatari:

Ordezkaria.

Mandatu:

Agindu ofiziala.

Meandro:

Ibai baten ibilguak egiten duen bihurgunea.

Mihilu:

Lore hori txikidun landarea, barazki eta sendabelar gisa erabilia.

Milikeria:

Gogortasun txikienak minberatzen edo eragozten duenaren jarrera.

Mugarri:

Lurralde edo jabego baten muga, adierazteko erabiltzen diren harri edo seinalea.

Ofizio Santu:

Inkisizioa.

Onuradun:

Eliz hobaria jaso duena.

Orban:

Larruazalean edo zerbaiten gainaldean gertatzen den zikingunea.

Ortzi:

Zerua

Osasungaitz:

Osasunerako kaltegarria.

Pegar:

Lurrezko ontzi handia, sabela zabala eta ahoa eta hondoa estuak dituena.

Petriko:

Sendatzailea

Premontretar:

San Norbertok sortutako erljio ordenakoa

Solstizio:

Egizkiak inklinazio austral edo boreal handiena hartzen dueneko urte saioa.

Suil:

Ura eta isurkariak ekartzeko zilindro itxurako ontzia.

Tramankulu:

Egiteko jakin baterako modatzen den tresna

Txilar:

Zuhaixka adartsua, zur gogor eta sustrai lodikoa. Lore akorekin.

Txilotu:

Erdi itxi

Txintxor:

Harri koskor txikia

Txongil:

Buztin porotzuzko ontzia, ur fresko edukitzeko erabilia

Txordo:

Bi bekainkal bat eginda dituena

Ukendu:

Larruazalean zabaltzen den prestakin koiptsua

Zain-belar:

Belar landarea da (leku hezeetan ohikoa da)

Zargaldu:

argaltasunak haragiak jan edo erorazi

Zela:

zaldien edo antzekoen gainean esertzeko tresna

Zelabere:

Zela jarri eta gainean batetik bestera joateko erabiltzen diren abereak

Literatura Korronteak

ERROMANTIZISMOAREN EZAUGARRIAK

• Gizakiaren nagusitasuna
• Norbanakoaren “NI”a bihurtzen da munduko ardatz
• Herri bakoitzak bere nortasuna duela sinesten zuten
• Ideologia: aberastasuna, Kristautasuna eta Erdi Aroaren zaletasuna agertzen dute
• Izadia idazlearen sentimenduaren izpilutzat harturik dago
• Iragana miresten zuten
• Sentimenduak landu eta gai dramatiko eta negar-eragileak zabaldu ziren
• Bertsolaritzaren mugan mugitzen ziren poetak

SINBOLISMOAREN EZAUGARRIAK

• zeharkako adierazpena darabilte. Olerkiek, sinboloak/metaforak erabiltzen dituze
• Heriotzarekiko larridura bizi dute. Denboraren joana beren gai nagusi bihurtu dute
• Musikaltasuna eman nahi zieten olerkiei.
• Abertzaletasuna presente dute garai honetako idazleek

POESIA SOZIALAREN EZAUGARRIAK:

• Aberastasunaren banaketa desorekatuak sorturiko egoera bidegabekoen salaketa
• Bizitza eta laneko egoera gogorren agerpena
• Marjinazio soziala eta egoera horietatik irteteko ezinatsuna
• Gudaren oroimena
• Bakardadea
• Etsipena

ABANGOARDIA

XX.mendearen hasieran gertatu

• Gizartearen molde estetikoak aldatu nahi dituzte, adierazpen modu berriak bilatuz
• Poetak ez du errealitatea deskribatu nahi, mundu berriak sortu nahi ditu, itxurarekin jolastuz. Irakurlearentzat ulergaitz bihurtzen da.
• Poesia sentimentalari uko egiten zaio.

SURREALISMOA

• Bi aldiz pentsatu gabe sortu. Inkontzientean daukana adierazten du.
• Irudiak eta metaforak pilatuz osatzen dituzte poemak surrealistek
• Poetak ez die gizartearen arazoei zuzenean erreparatuko. Askatasunaren aia da surrealistek gehien landu dutena