Euskal Poesiaren Bilakaera: Hasierako Pausoetatik Gerra Aurreko Aroa Arte

Gaia: Poesia literarioaren lehen urratsak

Peru Abarka: Egilea, Generoa eta Argitalpena

Peru Abarka Joan Antonio Mogelek idatzi zuen 1880. urtean. Hala ere, ezin dugu eleberritzat hartu hainbat arrazoirengatik: bi pertsonaia nagusiren arteko elkarrizketa hutsa da, denbora eta espazioa ez daude zehaztuta, pertsonaiak lauak dira eta ez du eleberrien egitura ohikoena jarraitzen.

Txomin Agirreren Nobelak eta Euskalkiak

Txomin Agirrek hiru nobela idatzi zituen: Auñamendiko Lorea (1898) eta Kresala (1906), biak bizkaieraz idatzita, eta Garoa (1912), gipuzkeraz idatzita.

Garoa: Gaiak eta Eredua

Garoa lanaren gai nagusiak artzaintza eta nekazaritza dira. Euskaldunen eredu idealizatua ematen du, eta, ondorioz, pertsonaia literario gisa sinesgarritasun falta zaio.

Auñamendiko Lorea eta Kresala: Ezaugarriak

Auñamendiko Lorea nobela historikoa da, eta bere argumentua VII. mendean kokatzen da. Protagonistak Riktrudis eta Portun dira, eta bien arteko ezinezko maitasunean jentilen eta kristau berrien arteko tirabirak islatzen ditu.
Kresala, berriz, ohitura-nobela da, eta Ondarroa itsas herriko gertaerak eta pasadizoak (arrantzaleen bizimodua) kontatzen ditu. Guztiaren lokarria Mañasi eta Anjelen arteko amodio-istorioa da.

Gaia: Gerra aurreko poesia

Lauaxeta: Datu Biografikoak

Lauaxeta Laukizen (Bizkaia) jaio zen, eta ikasketak Durangon eta Loiolan egin zituen jesuitekin. Jesusen Konpainia utzi eta Bilbora joan zen Orixerekin batera Euzkadi egunkarian lan egitera. Errepublika garaian kazetari eta hizlari gisa nabarmendu zen. Gerra Zibila hasi zenean, komisario politiko izendatu zuten Bizkaiko frontean. 1937an Gernikan atxilotu, Gasteizera eraman eta fusilatu egin zuten.

Lauaxetaren liburuak: Bide Barrijak eta Arrats Beran

Lauaxetak bi liburu argitaratu zituen: Bide Barrijak (1931) eta Arrats Beran (1935). Lehenengoan, Europako azken joerak eta modak euskal poesian txertatzen saiatu zen. Bigarrenean, berriz, iturri herrikoiagoetatik edan zuen, eta Aitzolek markatutako bideari jarraituz, kezka eta amets politikoak adierazi zituen.

Orixe: Datu Biografiko Garrantzitsuenak

Orixe Gipuzkoan jaio zen, baina Nafarroan hazi. Bilbon, Euskaltzaindian eta Euzkadi egunkarian lan egin zuen. Jaioterrira erretiratu zen Euskaldunak poema-liburua idaztera. Espainiako Gerra Zibila hasi zenean atxilotu eta Iruñean preso egon zen hilabete batzuetan. Ondoren, Iparraldera ihes egin zuen, eta han Bigarren Mundu Gerrako arazoak jasan behar izan zituen. Euskal Herrira itzuli aurretik, Amerikan ibili zen, eta Euzko-Gogoa aldizkariaren sorreran parte hartu zuen.

Gaia: Bertsolaritzaren hastapenak

XIX. Mendeko Bertsolariak eta Haien Gizarte-Estimazioa

Hegoaldeko bertsolariak: Jose Maria Iparragirre (Gernikako Arbola), Bilintx (Behin Batian Loiolan) eta Xenpelar.
Iparraldeko bertsolariak: Piarres Topet Etxahun (Ürx Aphal Bat Badügü) eta Joanes Oxalde (Maria Solt eta Kastero).
Gizartean bertsolaritzak estimu handia zuen, baina eskolatuek, oro har, ez zioten ongietorririk egin. Karmelo Etxegaraik, esaterako, ezjakintzat jo zituen bertsolariak.

Garbizaleen Iritzia

Puristek edo garbizaleek ez zioten harrera onik egin bertsolaritzari, bertsolarien euskara korapilatsua zela argudiatuz. Horren ondorioz, bertsolarien ospeak behera egin zuen.

Txirritaren Garaiko Bertsolariak

XX. mendeko lehen hamarkadan, bertsolarien ospeak behera egin zuen arren, herri-ospakizunetan bertsolaritzak bere tokia mantendu zuen.
Bertsolari ezagunak: Gaztelu, Urretxindorra, Lexo.
Txirrita aparteko bertsolaria izan zen, bat-bateko zein idatzizko bertsoetan, gai jostalari zein serioetan, eta bakarka zein taldean aritzeko gaitasun handia erakutsiz.