Euskal Herriko Gizarte eta Hiri Antolaketari Buruzko Hiztegia

Autonomia Erkidegoa

Probintzia mugakideek, uharteek edo eskualde erakunde historikoa duten probintziek osatutako lurralde erakundea da.

Autonomia Eskumenak

Estatuak erkidegoei ematen dizkien eskumenak dira. Hauek bakarrik edo estatuarekin elkarlanean bete ditzakete (politikoak, ekonomikoak, azpiegiturak…).

Autonomia Parlamentua

Autonomia eskumena duen gaietan legeak egiten ditu, aurrekontuak onartzen ditu, eta eskualdeko botere betearazlea kontrolatzen du. 4 urtez behin, autonomia erkidegoko kideen artean aukeratzen da.

Alde Zaharra

Hiriko lehen zatitik industrializazioaren hasiera arte (XIX. mendearen erdialdean) urbanizazioak hartu zuen eremua da. Beraz, hiri aurre-industrialari dagokionez, garrantzia handia du.

Antolaketa Politiko Administratiboa

Euskal Herriaren autonomia estatutuaren printzipio orokorrak eta eskumen-banaketa azaltzen ditu. Hau da, Euskal Autonomia Erkidegoaren antolaketa politiko eta administratiboa: udalerriak, probintziak, autonomia-erkidegoak.

Barne Migrazioa

Herrialde baten mugen barruan izaten diren biztanleria mugimenduak dira. Bi motatakoak bereizten dira, 1975. urtean bereziki: migrazio tradizionalak eta gaur egungoak.

Bizi Itxaropena

Biztanleria talde bateko pertsona orok bizi izandako urte kopurua eta kolektibitate hori osatzen duten gizabanakoen kopurua erlazionatzen ditu.

Biztanleria Piramidea

Une jakin bateko egitura demografikoa erakusten duen grafikoa da, sexua eta adinaren arabera sailkatuta.

Eskualdea

Batasuna agertzen duen espazioa da, ezaugarri fisikoengatik (eskualde naturala) edo iragan historikoengatik (eskualde historikoa) definitua.

EGF (Europako Gizarte Funtsa)

Helburua pertsonen egoera hobetzea da, lanerako aukerak eta hezkuntza hobetuz eta pobrezia-arriskua gutxituz. Hortaz, azken lau helburu tematikoak jotzen ditu lehentasunezkotzat: enplegua sustatzea, gizarteratzea sustatzea eta pobreziaren eraginkortasuna hobetzea.

Eskualde Politika

Eskualdeko eta lurralde kohesioko politika estatu bateko eskualde-desorekak arintzeko eta eskualdeen garapena sustatzeko tresna da.

Emigrazioa

Pertsonen irteera da, herrialde, eskualde edo leku espazioko batetik beste leku batera bideratzen dena.

Hazkunde Erreala

Hazkunde naturala eta migrazio saldoa batzearen emaitza da.

Hiria

Hiria jende ugari bizitzeko etxe eta eraikin multzo egituratua da. Bertan, bereziki bigarren eta hirugarren sektoreko jardueretan diharduten biztanleak daude.

Hiri Egitura

Hiria antolatzeko modua da. Morfologiaren arabera eta funtzioen arabera bereizitako eremuen bidez egiten da antolamendu hori.

Hiriaren Egoera

Hiriak ingurune geografiko zabal batekiko duen kokapen erlatiboa da, eta hiriak ingurunearekiko duen funtzioarekin dago lotuta.

Hiri Eskualdea

Jarraikortasunik gabeko hiri aglomerazioak dira.

Hiri Lausoa

Biztanleria eta jarduera ekonomikoak hiri nagusi batetik periferiara, inguruko eremuetara eta eskualdeko hiri ertain eta txikietara ere zabaltzen direnean garatzen den hiri sistema da.

Hiri Hierarkia

Hiri batek bere inguruko edo urruneko beste hiriekin dituen harremanen ondorioz sortzen den mailaketa da (hiri batzuk metropoli nagusiak dira, beste batzuk eskualdeko metropoliak, azpieskualdeko metropoliak…).

Langabezia Tasa

Lanik gabe dagoen biztanleria aktiboaren ehunekoa da, biztanleria aktiboaren guztizkoarekiko. Hainbat faktorek eragiten dute: demografikoak, ekonomikoak, sozialak eta kulturalak.

Lorategi Auzoa

Lorategi-auzoak XIX. mendearen amaieran eta XX. mendearen hasieran Espainian naturalismo eta higienismoaren zabalkundearen ondorioz sortu ziren.

Lurralde Arteko Konpentsazio Funtsak

Europako Funtsak dira, eta Kohesio politika Europar Batasuneko inbertsio-politika nagusia da. Batasunaren eskualde eta hiri guztiei mesede egiten die eta ekonomiaren hazkuntza, enpleguaren sorrera, enpresa-lehiakortasuna, garapen jasangarria eta ingurumenaren babesa sustatzen ditu.

Lurralde Antolamendua

Lurraldeak eskaintzen dituen aukerak, hala nola erabilerak eta jarduerak, garatzeko estatutik planifikatu, antolatu eta burutu egiten diren politiken multzoa da, lurraldea dimentsio fisikotik nahiz giza dimentsiotik kontsideratuz, lurralde horren eta bertako gizartearen garapen iraunkor eta jasangarrirako bidea prestatzeko.

Plano Irregularra

Kaleak estuak eta okerrak izaten dira, eta plazak, forma zehatzik gabeak.

Proiekzio Demografikoa

Biztanleriarekin lotutako hainbat alderdien etorkizuneko bilakaeraren aurreikuspena da, urte kopuru jakin baterako.

Trantsizio Demografikoa

Erregimen demografiko zaharraren eta gaur egungoaren arteko trantsizio epea izan zen. Trantsizio horretan jaiotza tasa emeki jaisten joan zen, heriotza tasa bereziki jaitsi zen eta hazkunde handia egon zen.

Udalerria

Oinarrizko lurralde erakundea da, herri batek edo gehiagok osatzen dute, eta herrialdea mugatuta dago. Udalerriaren funtzioa herritarrei zerbitzuak eskaintzea da. Herriko gobernua eta administrazioa udalari dagozkio, herritarrek sufragio unibertsalaren bidez hautatutako zinegotziek eta haiek hautatutako alkateak osatua.

Ugalkortasun Tasa (UT)

Urtebetean izandako jaiotzen kopurua eta seme-alabak izateko adinean dauden emakumeen kopurua erlazionatzen ditu, eta milakotan adierazten da.

Urbanizazio Prozesua

Hirietan gero eta biztanle, ekonomia-jarduera nagusi eta berrikuntza gehiago kontzentratzea da. Ondoren, elementu horiek ingurumenera hedatzen dira.

Zentsua

Dokumentu estatistikoa da, herrialde baten une jakin bateko datu demografiko, ekonomiko, sozial eta kulturalaren erregistroa islatzen duena: biztanleriaren guztizkoa, sexua, egoera zibila, jaioterria, herritasuna, etxeko hizkuntza, ikasketa maila, ezaugarri ekonomikoak, emakumeen ugalkortasuna eta etxebizitza. Dokumentu estatistikoa da, biztanleriaren une jakin bateko egoera islatzen duena.