Euskal Herriko Geografia
Enviado por Chuletator online y clasificado en Geología
Escrito el en vasco con un tamaño de 14,89 KB
1.1- EREMU GEOGRAFIKOA
1.1.1 Azalera:
-504.750 km2. (%97,55 penintsulan, %0,1 Afrikan, gainerakoa artxipielagoetan
Konstrasteen herria
-Harriak, baliabideak, lurrak, klimak, urak,
1.1.3 Kokapen geografikoa
-Alde epelean: 36 eta44º arteko ipar latitudean
1.1.4 Bidegurutze natural eta geopolitikoa
-Haizeak
-Zibilizazioen elkargunea: Afrikatik, Atlantikotik, mediterraneotik, Europatik,
Aniztasun kultural eta antropologikoa
1.2 PENINTSULAKO ERLIEBEA
ØEzaugarriak
-Itxura sendoa: itsasoaren eragina nekez sartzen da.
-Altitude nahiko handia (660 m)
-Mendilerroak periferian
1.2.1 UNITATE MORFOESTRUKTURALEN MOTAK
oZokalo edo ezkutuak,mendigune zaharrak
oLehen Aroa , Paleozoikoa (duela 570-232 milioi urte)
oOrogenesis Herziniana (Ezkutu Hesperiarra lautadaren muinoa)
§Materialak: granitoa, arbelak, kuartzita eta eskistoak
oHigaduraren prozezu luzea: goi-lautadak
oMendigune zaharrak: Lehen Aroko mendigune hondarrak, tontor leun eta biribila.
§Sistema Zentrala
§Galiziako mendigunea
§Kantabriar mendikatearen mendebaldeko zatia. (Asturias mend.)
oJalkitze arroak, sakonuneak
oBigarren Aroan , Mesozoikoa, (225 – 68 milioi urte)
oJalkiera: Mendigune Hesperiarraren inguruan zegoen itsasoan hondoratu eta sedimentatuz kare-harriz, buztinez, harearriz, …
oJalkitze arro motak
§Hirugarren Aroko orogenia dela eta zokalo baten hondoratzeagatik, goi ordoki erakoak (Duero, Tajo, Guadianako sakonuneak)
§Orogenia hori baino lehenagoko sakonuneak: Ebro eta Guadalquivirrekoak.
oToleste mendikateak
oHirugarren Aroko orogeniak bigarren aroko materialak tolestu zituen
§Tarteko mendikateak: Iberiar sistema eta Kantabriar mendikatea.
§Mendikate alpetarrak: Pirinioak, Mendikate Betikoak
1.2.2 PENINTSULAKO UNITATE MORFOESTRUKTURALEN EBOLUZIOA
A) Aro Arkaiko edo Aurrekanbriarra (4000 – 600 milioi urte)
oLur zerrenda makurra mendebaldeko penintsulan
oMendigune aurrekambriarra higadurak jan zuen
oItxaso Paleozoikoak estali zuen
B) ehen Aro edo Paleozoikoa (600 – 225 milioi urte)
oOrogenesi hertziniarra gertatu zen.
oMendigune Hesperiarra eratu zen.
oHigadura denbora luze
oMediterraneorantz makurtuta goi ordoki bihurtu zen.
oAkitaniako mendigunea, Katalunia-Balearretakoa eta Ebrokoa sortu ziren.
C) Bigarren Aroa edo Mesozoikoa (225 - 68 milioi urte)
oHigadura eta sedimentazio garaia
oMesetaren ekialdeko ertzean itsasoak sedimentazio plastikoz osaturiko estalkia utzi zuen (kare-harriz, harearriz eta tuparriz)
D) Hirugarren Aroa (6,8 – 1,7 milioi urte
oOrogenesi alpetarra
oFosetan zeuden materialak tolestu egin ziren
oPirinioak eta mendikate Betikoak altxatu ziren.
oEbroko eta Guadalquivirreko sakonuneak sortu ziren.
oMeseta Atlantikorantz makurtu zen
oMesetaren ertzeetako inguru menditsuak sortu ziren. (Bigarren Aroko materialaz)
§Kantabriar mendikatea
§Iberiar sistema
§Sierra Morena
Sakonuneak: inguruko mendikateetatik erauzitako sedimentuz bete ziren lautadak
Edo malda gutxiko zabaldi bihurtuz
E) Laugarren Aroa (duela 1,7 milioi urtetik hona)
oGlaziarismoak
§Zirkulu glaziarrak goi ibarretan
§Haraneko glaziarrak
- U itxurazko haranak
- Pirinioetan
§Ibaietako terraza
1.2.3 HARRIAK ETA ERLIEBE MOTA
a) Silizezko eremua
- Material kristalino eta zorruna
- Modelaketa ren elementuak
- Urazkoa (kimikoa): harea arre-horiak
- Diaklasen bitartez: (perpendikularrak) hartxingadiak, bolak, torrak
(horizontalak) paisaje biribildua, uhin modukoa
(ezkatatzeak)
b) Kare-harrizko eremua
- Bigarren Aroan pilatutako materialak
- Hirugarren Aroan tolestuak: Z itxura dute
- Kantabriar mendikatean, Pirinioetan, Iberiar sisteman, Kataluniako kostaldeko mendikatean
Subbetikoan
- Eratzen diren formazioak:
- Lenarrak
- Arroila edo zintzurrak, trokarteak (ibar ireki eta sakonak)
- Poljeak: Ibar txikiak hondo horizontalekoa, insurbide batetik (ponor) galtzen da ura
- Dolina edo tortak: (leizearen sarrerak urak eginda)
- Haitzuloak
- Leizeak
c) Buztinezko eremua
- Hirugarren Aroa-ren amaieran eta Laugarrenean jalkitako sedimentazio biguna:
- Buztina
- Tuparria
- Igeltsua
- Ipar eta Hegoaldeko meseetako sakonuneak eta
mediterranear itsas ertzeko zabaldi alubialak
- Erliebe horizontala funtsean
- Higadurak eratzen dituen formazioak:
·Badland edo karkabak
·Mahai izeneko muinoak
·Muino bakartua
·Aldapatxua
- Estratuak tolestuta
- Erliebe apalachiensea
- Mendigune hertziniar zaharretan
- Gailur paraleloan eto garaia antzekoa
- Gailurretan cluseak eta haran antiklinalak sortzen dira
- Erliebe jurasikoa
- Mendikate gazteetan
- Txandaka tolestura ganbilak (antiklinalak) eta ahurrak (sinklinalak)
- Haran antiklinalak edo combeak (haran esekia)
- clusea
- Erliebe apalachiensea
1.2 PENINTSULAKO ERLIEBEA
ØEzaugarriak
-Itxura sendoa: itsasoaren eragina nekez sartzen da.
-Altitude nahiko handia (660 m)
1.2.4 ERLIEBEKO UNITATE MORFOESTRUKTURAL HANDIAK
A) Meseta
oAintzinako Zokalo Paleozoikoa
oKanpoaldeko mendikateak
oBarnealdeko Duero eta Tajoko sakonuneak
B) Mesetako ertz menditsuak
oMendigune Galiziar-Leondarra
oKantabriar mendikateak
oIberiar sistema
oSierra Morena
C) Mesetaz kanpoko sakonuneak
oEbroren sakonunea
oGauadalquivirren sakonunea
D) Mesetaz kanpoko mendikateak
oPirinioek ardatz aldea
oEuskal mendiak
oKataluniako mendikateak
oMendikate Betikoak
A) Meseta
-Goi ordokia (600 metrotik 800 metrora arteko garaiera)
-Erliebez inguratua
·Kantabriar mendikateak
·Iberiar sistema
·Sierra Morena
-Sistema Zentralak bitan erdibanatuta
·Ipar meseta
·Hegoaldeko meset
1.Aintzinako Zokalo Paleozoikoa
oMaterial oso aintzinak (silizea, neis eta arbelak gehien)
oTolestura hertziniarrak (Ipar-mendebaldetik Hego-ekialderantz)
oHigadurak material tertziarioen estalkia suntsitu du
2. Kanpoaldeko mendikateak (erdiko
mendikateak)
-Material primarioak (granito, arbelak, neis)
-Erliebe leunak
-Sistema Zentrala
-Guadarrama, Somosierra eta Gredos
-Altitude nagusiak: Almanzor (2.548 m)eta
Peñalara
-Toledoko mendikateak
-Altitude xumeagoak (Las Villuercas 1600 m)
-Hego meseta erdibanatzen du
3. Barnealdek Duero eta Tajoko sakonuneak
Hirugarren Aroan eratuta
Hasieran barruko lakua izan ziren
-Geroago sedimentoz bete ziren
·Bekaldean sedimento bigunak: harea, buztina, igeltsua, tuparria
·Goian gogorrak: kare-harria
3.1 Ipar meseta – Dueroko sakonunea
-700-800 metro garaierakoa
-Mendebaldean: granitoz, arbelaz, kuartzitazko penilautadak
-Ekialdean: jalkitze lautadak
3.2 Hegoaldeko meseta – Tajo eta Guadianako sakonunea
-Iparraldekoa baino baxuagoa (600-700 metro)
-Bitan erdibanatuta Toledoko Mendiek
-Erliebe malkartsuagoa
·Zabaldi garaiak edo eremuak (paramo) kare-harrizko lekuetan
·Zabaldi baxu uhindunak edo landa zabal errekadunak buztin eta hareazko lekuetan
B) Mesetako ertz menditsua
1. Mendigune Galiziar-Leondarra
-Aintzinako zokalo Paleozoikoaren zati bat.
-Orogenesi alpetarrean zatitu eta gaztetu egin zen
-Zeharkako haranen faltak komunikazioak zailtzen ditu,
-Gune orografikoak:
·Segundera,
·Teleno, (2188 m) (Orense eta Leonen artean)
·Cabeza de Manzaneda (Orensen)
·Ankares-eko mendiserrak (Lugo etaLeonen artean)
-Mendate nagusia: Piedrafita de Cebrero
2. Kantabriar mendikateak
-Mendebaldean material paleozoikoz osaturik (Asturias mendigunean)
-Ekialdean kare-harrizko material sekundarios osaturik
-Orogenia alpetarrak tolestu zituen
-Itsas-haizearen eragina zailtzen dute
- Altuera nagusiak: Picos de Europa eta Peña Labr
3. Iberiar sistema
-Meseta Ebroko sakonunetik banatzen du
-Ipar-mendebaldean material paleozoikoak (bi mila metro baino gutxiagokoa)
-Bi zati bereiz daitezke:
·IM-HE norabidea hartuta.
oDemanda (2033 m) , Urbión (2.235 m), Cebollera (2.147 m)
·Zeharkako sakonunea: Calatayud-Teruel Jalon ibaitik zeharkatuta
·Terueletik bi adarretan banatuta:
oGaztelako adarra Albarracin mendikatea (1921 m), Moncayo mendigunea,
oKanpoko adarra edo Aragoikoa: Maestrazgo, Javalambre, Gúdar
oBien artean fosa tektonikoa
4. Sierra Morena
-Egitura germaniarrekoa (blokez osaturik)
-Ez da mendikaterik berez, mesetaren labarra baizik
-Flexiozko faila erraldoi bezala hartuta.
-Badirudi zokaloren makurgune hautsia bat dela
-Materialez paleozoikoz osaturik: arbelak, kuartzitak
-Mendikate garrantzitsuak: Madrona, Pedroches, Arocena.
C) Mesetaz kanpoko sakonuneak
-Hirugarren Aroan eratuak
-Tertziario eta Kuaternarioko sedimentuz beteta
-Ia horizontalak dira
1.Ebroren sakonunea
-Prrineo, Iberiar sistema eta kataluniako mendikatearen artean dago.
-Miozenotik itsasoren isolaturik geratu zen.
-Tertziarioan eratua: Zokalo hondoratzeagatik
-Itsas metaketak eta gero kontinentalek bete zuten
·Tuparriak, kare-harriak: erliebe horizontala
·Buztinak, hare-harriak, konglomeratuak: karkabak (badlands)
2.Gauadalquivirren sakonunea
-Hasieran itsasoari irekita
-Geroago, itsasertzeko aintzira bihurtu zen
-Orogenia alpetarrean eratuta.
-Itsas sedimentoz beteta: erliebe ia lau
D) Mesetaz kanpoko mendikateak
1.Pirinioak
425 km luzerakoa dituzte M-E
-Ardatz aldea (axial)
·Material paleozoikoz osaturik
·Orogenia alpetarrean gaztetua
·Alde garaiena Monte Perdido (3.353 m) eta Aneto (3.404 m) tontorrak
-Sakonune ertaina
·Material tertziarioz beteta
-Aurrepirinioak
·Kare-harrizkoak ez hain altuak
·Ardatzetik bi aldeetan
·Guara mendikatea hegoaldean (Huesca
- Euskal mendiak
oMendebaldeko Pirinioen jarraipena dira
oGaraiera txikiak
oForma leunak eta uhindunak
oGlazirismoak ez du eduki eraginik
oErliebe karstikoa nagusia da (Gorbea, Aralar)
oAltuera nagusiak: Aizkorri (1554 m) Gorbea (1475
3. Kataluniako mendikateak
oKostaldearekiko bi mendikate paraleloak
·Kostaldekoa garaiera txikikoak
·Barrukaldekoa altuera handiagoak (Montseny, Montserrat
oErdian Vallés-Penedes sakonunea, material tertziarioz eta kuaternarioz beteta.
-Iparraldekoa Mendigune Hertziniarraren hondarrak dira.
·Material paleozoikoz osatuta
-Hegoaldekoa kare-harrizko lur sekundarioz osatuta dago.
-Zeharkako failek sare hidrografikoa antolatu dute
-Mendikate Betikoak
oKonplexutasun geologiko handia dute
oPenintsulako tontorrik altuena: Mulhacen (3.470 m)
Bi unitate:
-Mendikate Penibetikoak
§Aintzinako mendigune betiko-riftar
§Material paleozoikoz osatuta
§Orogenia alpertarrean altxatu zen.(Sierra Nevada, 3.480 m)
-Mendikate Subbetikoa
§Barrualdean, material mesozoikoz osatuta
§Grazalema, Ubrique etaCazorlako mendikatea
-Sakonune intrabetiko
§Boyar-eko korridorea hainbat sakonune txikiagotan zatituta (Ronda, Antequera, Granada, Guadix,.Baza.)
1.2.5- PENINTSULAKO KOSTAKO ERLIEBEA
- Ezaugarriak
-Kostak oso zuzenak
-Itsas eragina nekez igarotzen du
-Espainiako kostak 3167 km du
1.3 UHARTEETAKO ERLIEBEA
1.3.1 BALEAR ARTXIPIELAGOA
-Bost uharte: Mallorca, Eivissa, Menorca, Formentera eta Cabrera
-Malloca eta Eivissa: mendikate Betikoen zatiak dira
-Menorka: Kataluniako kostaldeko mendikatearekin harremanetan dago.
§Mallorkko guneak
·Tramontana mendizerra:
oMalkartsua
oKare-harrizkoa
·Levanteko mendikatea
oKare-harrizko harkaitzak itsasoraino
oAltuera txikiak (500 metro baino gutxiagokoak)
·Erdialdeko sakonunea: Pla
oErliebe leuna
oBuztinezko harkaitz
1.3.2 KANARIAR ARTXIPIELAGo
-Áfrika kontinentetik ehun kilometroraino dago
-Zazpi uharte nagusi eta bi probintzia:
·Las Palmas: Kanaria Handia, Lanzarote eta Fuerteventura
·Tenerife: Tenerife, La Palma, Gomera eta Hierro
-Izaera bolkanikoa
-Hirugarren Aroan eratuta