Euskal Herriko Autonomia Estatutua (1936-10-04)

II: ERREPUBLIKA 1931-1936

+Ezkerra: *Errepublikanoak:-Alderdi erradikal sozialista-Ekintza errepublikanoa (Manuel Azaña) *Nazionalista: -Ezkerra errepublikanoa (Conpanys, Macia) -Orga -ANV *Langile mugimendua;-Alderdi sozialista (Indalecio Prieto) -Alderdi komunista -Anarkistak (CNI, FAI)

+Eskubi:*Nazionalistak -EAJ; PNV; LLIGA *Errepublikanoak:-Eskuin liberal errepublikarra (Niceto Alcala Zamora) -Alderdi erradikala (Alejandro Lerroux) (Gil Robles)*CEDA  *Renovacion Española, Comunion tradicionalista *Falange

+1931: -Apirilak 12: Udal hauteskundeak. -Apirilak 14:II. Errepublika aldarrikatu.

-Ekainak 28:hauteskundeak Gorte konstituziogileak osatzeko.-Errepublikanoak eta sozilistak irabazleak: M.Azaña gobernu buru. -1931ko konstituzioa

+Ezkerrekoen gobernua 1931-1933: *Erreformak: -Erlijioa, Ejertzitoa, Hezkuntzan, Nekazaritzan, Autonomiaestatutoak, Lan arloan

*Arazoak: -Ekonomikoak, Gatazka sozialak, Eskubia berrantolatu.*1933ko azaroan hauteskundeak

+Eskibikoen gobernua 1933-1936:-Hauteskundeak eskubikoek irabazi: gobernu koalizazioa CEDA eta A. Erradikala Alejandro Lerroux gobernu buru.-Erreformak gelditu-1934ko iraultza

-1935: gobernuarekin krisia -1936 otsailean: hauteskundeak

+Fronte popularra 1936:

-Ezker joerako alderdiak koalizoan aurkeztu. Fronte Popularra eta hauteskundeak irabazi.-Berriro erreformak martxan.-Eskubia kontra-Estatu kolpea antolatu.

II.ERREPUBLIKA

1-ZE HERRIAN ALDARRIKATU ZEN LEHEN ALDIZ II:ERREPUBLIKA. ZE EGUNETAN?

-1931ko apirilaren 14ean Eibarren.

3-OSATUTAKO GORTEAK 1931KO KONSTITUZIOA IDATZI ZUTEN. ZE EZAUGARRIAK IZANGO DITU?

-BOTERE BANAKETA HIRU BOTEREAK BEREIZTU:

• Botere betearazle gorteetan zetzan eta ganbara bakar bat zegoen.

• Botere betearazlea gobernuan zetzan, Ministroen kontseiluaz, gobernuburaz eta errepublikako presidenteak osatzen zuen.

• Botere judiziala epaile independienteen eskuetan.

-ELIZAREKIN HARREMANAK Ez zen erlijio bakar bat ofizialtzat hartu.

-HIRITARREN ESKUBIDEAK

Eskubide eta askatasunen adierazpen zabala. Berdintasun osoa bermatzen zen lege, heziketa eta lanaren aurrean. Botoa emateko adina 23 urtetik aurrera ezarri, lehen aldiz emakumeak bozkatzeko aukera. Estatuaren laikotasuna argi eta garbi adierazi zen, ez baizen erlijio bakar bat ere hartu ofizialtzat. Ezkontza zibila eta dibortzioa onartu.

-LURRALDEAREN ANTOLAMENDUA:AUTONOMIA ESTATUTOAK?

Garaietan batez ere euskaldunak, katalanak eta gallegoak autonomia bat edukitzea eskatzen genuen, gure gauzak gure modura antolatzea alegia. Lehenengo aldiz konstituzio batean agertuko da eskubidea izango dugula gure lege propioak edukitzeko.

Hainbat lurraldek bazuten eskubidea estatuto bat edukitzeko.

4-1931-33:GOBERNUKO KOALIZIOA ERREPUBLIKANO-SOZIALISTAK

-ZEIN IZAN ZEN GOBERNU BURU BI URTE HAUETAN?

-Manuel Azaña

-GOBERNU HAUEK HAINBAT ERREFORMA BULTZATUKO DITU. BAKOITZA ESPLIKATU.

-ARLO ERLIJIOSOA: ordena erlijiosoari irakasteari debekatu zitzaien ondasunak mugatu zitzaizkien eta ordenak desegiteko aukera aurreikusi zuen.

-EJERZITOAN: +Ejertzitoaren kopurua gutxitzea, makrozefaliarekin bukatzea. (ofizialak) +Militarraren lege bereziari bukaera, militarren legeen ahalmenak txikiago izatea.

• Lanean ari ziren ofizialek zin egin behar zioten. Errepublikari, eta ez bazuten nahi, soldata osorik jasoz erretiratzeko aukera ematen zitzaien.

-NEKAZARITZAN:

• IRA sortu. Ze helburuarekin.

Lurjabe handiei kendutako lurrak, lantzen ez dituzten lurrak, lurrik gabeko nekazarien artean banatu.

-HEZKUNTZAN:+10 mila eskola, 7mila irakasle eta presupuestoa %50a handitu. +institutoak··3·e1º. +erretiroak. +erasoko guardia

-LAN ARLOAN ERREFORMA:

• Epaimahai mistoak agertu ziren: langileak ez baziren ados jartzen, hirugarren erakunde bati arbitraje ahalmen loteslea ematen zitzaion.

• Hobekuntzak 40 orduko lanaldia soldatak igo eta sustatu,gizarte aseguruak sortzea bultzatu eta landako langileen lanaldia murriztea.

-URTE HAUETAN HAINBAT ARAZOEI EGIN BEHARKO DIE AURRE KOALIZIOAREN GOBERNUAK.BAKOITZA ESPLIKATU:

-AURKAKO EGOERA EKONOMIKOA.ZERGATIK?

1929 ko urrian,New Yorkeko burtsak hondoa jotzeak eta dirua zeukan jendeak insustrietan ez zuen dirurik inbertitu.

-GIZARTE GATAZKAK:ZEINTZUK ETA ZERGATIK

Erreformak hain motel zihoazenez,langileek itxaropena galdu,lan gatazkak eta nekazarien matxinadak bultzatu zituen. Grebak,matxinadak eta lur okupazioak ugaritu ziren. 1932an anarkistek meatzarien altxamendu bat bultzatu Katalunian eta 1933an Andaluzian, Casas Viejasen.

-ESKUINAREN BERRANTOLAKETA

• CEDAren sorrera: 1932an, eskuin monarkiko, katoliko eta kontserbadoreak  CEDA (coalición española de derechas autonomas) koalizioa osatu zuen, liderra Jose Maria Gil Robles izango da.

• Alderdi autoritarioen sorrera.

FALANGE ESPAÑOLA JONS-J.A Primo de rivera

-Renovacion española:J.Calvo sotelo

-Comunion Tradicionalista:Karlistak

-BI URTE HAUETAN EMANDAKO GERTAERA HAUEK ESPLIKATU

-SANJURJOREN ESTATU KOLPEA

Sevillan 1932ko abuztuan errepublikaren kontrako estatu kolpearen saiakera, erabateko porrota eta Sanjurjo Portugalera joan zen, Espainiatik bota zutelako.

-CASAS VIEJAS

1933an anarkisten nekazarien altxamendu bat bultzatu zuten Andaluzian (Casas Viejas. Gobernuak guardia zibilik bidali zituen, 10 hildako egongo dira eta izugarrizko eskandaloa ekarriko du gai honek, eta eskandalo horrek gobernuan zeunden sozialistak gobernua uztea ekarriko du, beraz gobernu ahula izango da eta gero hauteskundeak egingo dituzte.

-1933-1936 ESKUBIKOEN GOBERNUA

-Zeinek irabazi zituen 1933ko hauteskuandeak? Ze arrazoiak esplikatzen dute botoen aldaketa?  Eskubiko gobernuak irabazi zituen. 1. Abstentzio handiagotik, hau da, botatzera ez joateagatik. 2. Eskuineko koalizio moduan jarri ziren eta horrek emaitza hobeak ekarri zituela.

-Zein izan zen gobernu buru berria? Alejando Lerraux

-Zer egin zuen aplikatutako erreformekin? Erreformak gelditu egin zituzten, lurrak nobleei hitzula, hezkuntzan diru gutxin mantendu, elijoaren pribilegioak mantendu eta Kataluna eta Euskal herriariaren autonomia estatutuak ere gelditu egin ziren.

-1934ko Iraultza esplikatu. CEDA-ko hiru alderdi kide sartuko dira gobernuan, eta sozialisten ustez CEDA-koak faxistak ziren. Honen aurrean herriak altxamendu bat euki zuen. Katalunian altxamendua egon zen, beraien autonomia estatutoa kentzearen ondorioz, eta errepublika deklaratu zuten eta hauek kartzelan sartu zituzten. Asturiasen ere altxamendua egon zen eta honen aurrean Franco bidali zuten bertara, Afrikan zeuden militarrekin, altxamendua gelditzeko.

-Zergatik gobernu hau krisian erori zen 1935ean?

Gobernu krisi larria piztu zen. Alderdi erradikala ustelkeria eskandalu baten murgilduta azaldu zen, estraperloren auzian (Espainiako kasinoetan jarri nahi zuten erruleta bat) eta politikoak diruak bidegabeki erabiltzearekin lotutako kasuak. Orduan gobernu barruan desadostasunak sortu ziren. Lerrouxen erradikalek ez zuten inolako zilegitasunik gobernuan jarraitzeko eta orduan gobernu buru izenda zezaten saiatu zen Gil Robles bere alderdiren programa oztoporik gabe gauzatzeko. Alcala Zamorak berriz ez zuen hori onartu, eta hauteskunde deialdia egin zuen 1936ko abenduaren bukaeran.

-1936

-Fronte Popularraren koalizioa

-Ze joerakoak ziren? Ezker joerakoa

-Ze alderdik osatzen zuten Errepublikanoak, sozialistak eta komunistak

-Zeinek irabazi zituen hauteskuendeak? Fronte Popularrak %48 irabazi zuen, eskuindarrek %46,5 eta zentroko indarrek %5,4 besterik ez.

-Ze erabakiak hartu zituen gobernu berriak?

- 1934ko iraultzan espetxeratutakoentzako amnistia.

- Arrazoi politikoak eraginda, gobernuak kargu gabeetutako eta lanpostu gabe utzitako jendeari kargu eta lanpostuak itzultzea.

-Autonomia estatutuak eman Katalunia eta Euskal Herriari.

-Erradikalak eta CEDAk bertan behera utzitako legedia erreformista indarraean jartzea.

-Nola erantzun zuten eskubiko alderdiek? Hainbat koalizioa egin zituzten baina ez ziren gai Espainia osorako hautagaitza bakarra osatzeko, ezta hauteskunde programa bat adosteko ere.

-Estau kolpearen atzean egon ziren hiru generalak aipatu Franco Kanarietara, Mola Nafarroara eta Sanjurjo Portugalera.