Espainiako Gerra Zibila: Ebroko Gudutik Francoren Garaipenera

Gerraren Amaiera: Ebroko Gudutik Madrilgo Errendiziora

Valentzia mehatxupean zegoen, eta, beraz, Errepublikak bere aldekoei adorea eman eta etsaia ezustean harrapatu nahi izan zuen, Ebron erasoaldi azkarra eginez. Rojo jeneralaren armada ahulagoa izan arren, Ebroko Gudua gerrako gudurik luze eta odoltsuena izan zen; horrela, lau hilabetez bi indarrek elkar suntsitu zuten, harik eta tropa errepublikanorik onenak guztiz hondatuta geratu arte.

Francok, Nazioarteko Brigadak joan zirenean eta Ebroko garaipenaren ostean, ez zuen arazorik izan Kataluniarantz jarraitzeko. Girona erori eta horrela, Kataluniako frontea desagertu egin zen, Errepublikaren aldeko espainiar leial askok erbestera joan behar izan zutela. Ohorezko bakea lortzeko itxaropen guztiak galduta, erresistentzia politikari amaiera eman eta Madrilen errendizioa agindu zuen; martxoaren 28an tropa frankistak bertan sartu ziren.

EAEko Esperientzia Autonomikoaren Amaiera

• Bizkaiko defentsa Burdin Gerrikoa zen, Bilbo inguruko bunker lerro bat.
• Bitartean, Mola jeneralak, iparraldeko armada gidatuta, Bizkaia konkistatzea erabaki zuen, probintzia honetako hornidura industrialak bereganatzeko.
• Gipuzkoa 3.000 soldadurekin konkistatu zuen; Bizkaian, berriz, 40.000 soldadu zituen, gehi italiarrak eta Condor Legioa atzealdean.
• Condor Legioak Otxandio, Durango eta Gernika (1937-04-26) bonbardatu zituen, erresistentzia apurtzeko. 150 hildako baino gehiago eragin zituen.
• Gobernu errepublikanoak Picassori margolan bat (Gernika) egiteko agindu zion, zibilen kontrako bonbardaketak salatzeko.
• Mola hegazkin istripu batean hil ondoren, Dávila jeneralak ordezkatu zuen. Bizkaiko Burdin Gerrikoa apurtzea erraztu zuen diseinatzaileak, Goikoetxeak, matxinatuekin ihes egin zuelako.
• Bilbo konkistatzea erraza izan zen. Euskal tropak Santoñara joan ziren, baina han italiarrei errenditu zitzaizkien (Santoñako Ituna).
• EAEn gerra laburra izan zen, lurraldea isolatuta zegoelako, Frantziarekiko muga itxita zegoelako, itsasoa armada nazionalak blokeatu zuelako eta barne-gatazka politikoak zeudelako.
• Zapalkuntza: 500 kide exekutatu zituzten (gehienak karlistak eta 50 elizgizon).
• Burgesia kolaborazionista Francorekin aritu zen, gehienbat Bizkaia erori ondoren.

Bilakaera Politikoa eta Soziala Errepublikaren Aldean

Aldaketa Sozioekonomikoak

Altxamendua eragin zuen herri-mobilizazioak aldaketak eskatzen zituen ekonomiaren eta gizartearen antolamenduan, eta aldaketa horiek Gobernu errepublikanoak egin zituen gerra hasi zenetik.

Baina alderdirik aipagarriena eta eraldatzaileena enpresak eta, batik bat, nekazaritza-ustiapenak kolektibatzea izan zen; kolektibatze hori nekazaritzako sindikatuek (CNT, UGT) bultzatu zuten.

Gobernuaren Bilakaera eta Barne Gatazkak

1937ko maiatzeko krisitik aurrera, Gobernu errepublikanoa PSOEko Juan Negrín doktoreak zuzendu zuen, komunisten babesarekin. Eremu errepublikanoan, faxisten aurrerapenek oraindik ere gehiago nahasi zituzten Kataluniako Generalitatearen eta Espainiako Gobernuaren arteko harremanak, azken horrek eskumenak berreskuratu nahi baitzituen. Horretarako, Juan Negrínek Bartzelonara eraman zuen Valentziako Gobernua, Kataluniako gerra-industrien kontrola lortzeko. Bien bitartean, atzealdean batasuna berretsi zen, anarkistak eta POUMeko komunista heterodoxoak baztertuta.

Nazioarteko Testuingurua eta Gerraren Amaiera

Britainiarrek Hitlerrekin mantendutako kontzesio-politikaren ondorioz, Municheko Ituna sinatu zen (1938ko iraila), eta, horrela, Txekoslovakia Hitlerren esku utzi zuten. Horrenbestez, buruzagi errepublikanoen artean beldurra zabaldu zen. Madrilen barruan borrokak egon ziren, Bartzelona erori egin zela jakin ondoren, eta, horrela, erdialdeko zonaldeko erresistentzia errepublikanoa hondatu egin zen.

Bilakaera Politikoa eta Soziala Frankisten Aldean

Matxinatuen aldean bilakaera politikoa oso desberdina izan zen.

1936ko uztailaren 20an Sanjurjo jenerala hil zenez, eta 1937ko ekainean Mola jenerala hil zenez, Francok Estatu berriko buruzagi politiko eta militar nagusi bihurtzea lortu zuen.

1937ko otsailean, Errege Martxa ezarri zuen nazio-ereserkitzat, eta apirilean, Dekretu baten bitartez, falangistekin Salamancan istilu batzuk izan ondoren, Franco jeneral gorena alderdi bakarraren nazio-buruzagi bihurtu zen: Falange Española Tradicionalista y de las JONS (FET y de las JONS), Errepublikaren aurkako espainiar guztiak bertan biltzeko sortu zena.

Estatu Totalitario Berria

1938ko urtarrilean Estatu berriko lehen Gobernua eratu zen, nahiz eta botere osoa Francoren kuartel nagusian zentralizatuta egon. Francoren lehen Gobernu hau indar kontserbadoreen bilketa izan zen: tradizionalistek, falangistek eta, batik bat, militarrek osatzen zuten.

Gerra legitimatzeko prozesua osatzeko, apezpiku espainiarrek, 1937an, gutun kolektibo bat bidali zieten mundu osoko katolikoei, gerraren erlijio-izaera azaltzeko.