Errenazimentuko Musika: Estiloak eta Konpositoreak

Palestrina: Musikaren Printzipea

Palestrina italiar musikagilea da, musikaren printzipea. Harmonia oso garbiak erabiltzen zituen, baina bere estiloa geroago antiquo bezala imitatuko da. Bere Misa Brevis obrak mugimendu lasaia dauka, kutsu erlijiosoa eta espirituala nabaria da, eta harmonia orekatua. Hiruko kontsonanteen ugaritasunarekin perfekzioa lortzen doa; 5 edo 6 ahots daude, eta hauek taldeetan batzen dira; baxua da oinarrizko nota. Cantus firmus idazteko kantu gregorianoan oinarritzen da. Disonantzia agertzen da ere bai, eta teknika desberdinak. Trentoko Kontzilioaren ostean, tenoreak eta parodiazko modelo profanoak debekatu ziren. Latinezko azentuazioak atera ziren, eta horrek ondorioak izan zituen, tendentzia espiritualak erabili zirelako; honen adibide da Palestrina. Palestrina kapilaren irakaslea izan zen, eta Kapera Sixtinaren abeslaria. Bere meritu garrantzitsuena musika erlijiosoaren konpositorea izan zela da. Bere obrak oso argiak eta zehatzak dira, perfekzio klasizista dute. Polifoniaren maisu handia da, ahots soiletako kontrapuntuaren musikagile ospetsuena ere. Musikagintzan ez zuen berrikuntzarik sartu, baina oso ondo erabili zituen musikaren ohiko baliabideak.

Musika Profanoa

Polifonia musika profanoan ere erabiltzen zen. Humanismoak bere pentsamendua zabaltzeko moduan erabili zuen musika, eta garai hartan eraikitako jauregi handietan olgetarako eta antzezpenerako ezinbesteko bitartekoa izan zen musika. Musika erlijiosoak ez bezala, herrialde bakoitzak estilo propioa du. “Estilo nazionalak” deitzen dira. Bakoitzak bere hizkuntza erabiltzen du, eta latina alde batera uzten da. Musika profanoan amodioari buruzko gaiak edo naturaren deskribapenak dira nagusi, eta musika tresnez lagunduta kantatzen da ia beti. Garai hartan eraikitako jauregi handietan, olgetarako eta antzezpenerako ezinbesteko bitartekoa izan zen musika.

Musika Profanoaren Ezaugarriak

• Gutxiago erabiltzen du kontrapuntu polifonikoa eta gehiago homofonia bertikala.
• Testua transmititzean sentiberatasuna transmititzen saiatzen da.
• Amodioari buruzko gaiak edo naturaren deskribapenak dira nagusi.
• Musika tresnez lagunduta kantatzen zuten beti.
• Europan askotariko musika molde profanoak landu ziren: Italian madrigala, Frantzian chansona, Alemanian lieda eta Espainian, erromantzea eta gabonkanta.

Italia: Madrigala

Madrigala da formarik ezagunena. Polifonia da, eta ohikoena a capella abestea da. Musika-tresna batzuk ere erabiltzen dituzte. Egile ezagunenak: Luca Marenzio, Orlando Di Lasso eta Claudio Monteverdi dira. Hitza eta musika uztartuta, gizakiak izaki profano gisa dituen sentimenak aditzera emateko xedea duen forma musikal polifonikoa da. Musika profanoaren genero nagusia da.

• Lau ahots, bost ahots edo gehiago izaten ditu eta a cappella kantatzen da oro har, nahiz eta batzuek akonpainamendua ere baduten.
• Gorteko giroan landu ohi zen, sentimen sentsualak eta amodiozkoak adierazteko.
• Hizkuntza musikal konplexua du, kromatismoa erabiltzen du.
• Testua fisikoki deskribatzen eta imitatzen saiatzen da musika; garaiko olerkari handienek idazten zituzten testuak.
• Italian sortua da, nahiz eta Espainian lerro paralelo bat izan.

Frantzia: Chansona

Chanson da formarik ezagunena. Forma polifonikoa da, eta musika-tresna batzuen laguntza dago. Clement Janequin egile aipagarriena. Errenazimenduko obra polifonikoa. Lehen chansonak bi, hiru edo lau ahotsekoak izan ziren, eta XVI. mendetik aurrera lau ahotsetara ere abesten hasi ziren. Batzuetan musika instrumentalaren laguntzaz abesten ziren. Arinak, azkarrak eta erritmikoak.

Espainia

Espainian, musika garrantzitsuena erlijiosoa izan zen, baina errege-erreginek, printze-printzesek eta nobleek musika profanoa eta instrumentala ere landu zuten, Erdi Aroan sortutako tradizioari jarraituz, eta herri xeheak abesten zituen musikak oinarri hartuta.

Espainiar Musika Profanoaren Ezaugarriak

1. Herri musikaren eragina.
2. Gaztelaniazko testuekiko lotura estua.
3. Erritmo bizia eta homofonia bertikalerako joera.
4. Kontrapuntuaren erabilera urria.

Genero ezagunena bilantzikoa da, eta ez du zerikusirik gaur egungo gabonetan abesten denarekin. Homofoniko testura duen 4 ahotseko forma da. Espainian, madrigalari bilantzikoa esaten zaio. Jatorri herrikoia eta profanoa dauka, eta hiru zati ditu: leloa, kopla eta leloa. Ez ziren Kristoren jaiotzari buruzkoak izaten. Izen hori hartzen du hiribilduetako biztanleek (bilanoek) abesten zituztelako. Musikagilerik ezagunena Juan del Enzina da. Bere piezak El cancionero del palacio liburuan jasota daude. Beste genero batzuk erromantzea eta entsalada dira.

• Erromantzea: Espainiako antzinako erromantzeen gaiei buruzko forma polifonikoa da.
• Entsalada: Genero profanoa da, eta bertan zenbait estilo desberdinak nahasten dira. Askotan gai satirikoak lantzen ditu.

Juan del Enzina (1468-1529): Salamancan jaio zen, legeak ikasi zituen eta Albako dukeen musikagilea izan zen. Espainian eta Italian barrena bidaiatu eta erromantze eta gabon kanta ospetsuak idatzi zituen. Garaiko herri musika baliatu zuen bere obrak egiteko.

Franko Flandestarrak

Eskola franko flandestarrak bere goren une handiena batez ere XV. mendean izan zuen. 1420tik aurrera, musikak norabide berriak hartu zituen Paris uzten eta Flandesera joaten, non Guillaume de Machaut-etik datorren Frantziako eragina elkartu zen tokian eta madrigalista florentziarretako italiarra. Ahotsak nahasten hasi ziren, hiru edo lau melodia gainjarriak konbinatuz, hurrenez hurren superius-a, altus-a, tenorra eta bassus-a deituta. Kanona sortzen hasi zen, era askotako formak hartu zituena. Laugarren ahotsa sartu zen, zeinekin baxua desagertu zen melodia bezala eta laguntza harmoniko paperean aritzera pasatu zen. Konpositore garrantzitsuenen artean nabarmendu ziren Jacobus Obrecht flandriarra (1450-1505) eta bere dizipulua Josquin Des Prés (1440-1521). Segidak eta akorde perfektuak erabiliz, bi egileak tonu batetik beste batera pasatzen ziren, azentuatzen progresiboki zentzu harmonikoa eta distira handienera heldu zen mende bat geroago Palestrinarekin. Errenazimendu garaian kantu polifonikoa egiten zuten nazio nagusiak eskola franko-flandestarra, Italia eta Espainia izan ziren. Musikaren nagusitasuna mantentzen da. Eskola honetako musikariak asko bidaiatu zuten, horregatik, eskola honen eragina oso handia izan zen Europan zehar.

Ezaugarriak

• Kanon teknikak asko erabiltzen zituzten.
• Kontrapuntua asko garatu zen; horren ondorioz, polifoniaren oinarriak ezarri ziren (erlijiosoa batez ere).
• Erritmo hirutarra eta erritmo gurutzatuak erabiltzen zituzten.
• Konposagileak batez ere moteteak eta mezak konposatzen zituzten.
• Moteteak chanson profanoa hartzen du estilo moduan.
• Lehen hasieran beheko ahotsean zegoen motetea tenorra zen, eta oraingo tenorra goiko lerrora pasatzen da.
• Goi-doi faltsua erabiltzen zuten (estrofa bikoitiak modu polifonikoan abesten dira, estrofa bakoitia kantu lauan abesten da).
• Isorritmia (ahots bakoitzak motibo bat du, erritmikoa edo melodikoa).

Mezaren Ezaugarriak

• Disonantziak kontrolatzen dituzte.
• Sonoritate kontsonantea: 3dun eta 6dun (bitarte segidak sortuz).
• 4 ahotsetarako testura du.
• Bertsoen nortasun melodikoa eta erritmikoa.
• Mugimendu bakoitzean materia tematiko bera erabiltzen dute.
• Meza eta tenore izena hartzen dute berez.

Erromako Eskola

Musikaren historian, Erromako Eskola erromatar konpositore talde bat izan zen, eta XVI-XVII. mendeetan musika asmatu zuten. Bere estiloa Errenazimenduaren amaieran eta Barrokoaren hasieran aurkitzen da. Erromako Eskolaren konpositore garrantzitsuena Palestrina eta gero Tomas Luis de Victoria (1548-1611) izan zen. XVI. mendean espainiar eta erromatar konpositoreen artean lotura estua egon zen. Kontrarreformaren exigentziak zehaztu zituen musikan, horregatik eskolaren estiloa orekatuagoa da. Erromako Kapera Errealaren konpositore taldearen izenaren ordezkari nagusia Giovanni Pierluigi da Palestrina izan zen. Musika Polifonikoa onartu zuen. Erreserbekin testuaren ulergarritasuna bezala, adierazitakoaren duintasunarekin eta kantu profanoko erretiratzearekin. Eskola honetan madrildar sortzaileak aurkitu ziren; Erroman, Cristóbal Morales eta Bartolomé Escobedo, Clemens Non Papa, Ruffo, Stabile, eta Palestrinan, Francisco Guerrero sevillarra eta Tomás Luis de Victoria madrildarra.

Eskola Erromatarretik ulertzen da Erromako Aita Santuaren Kaperako XVI. mendean zehar jokatu zuten konpositoreetako talde bat. Bere sorrerak bereizgarri du:

• Musika nagusiki sakratua, batez ere mezak eta moteteak.
• Franko-flamenkaren konbinazioa soinu osotasunarekin eta melodia italiarrarekin.
• A capella estiloa.
• Erritmo lasaia eta fluidoa.
• Firmus-a cantus bezala kantu gregorianoaren erabileraren zaletasuna.

Eskola Erromatarraren ordezkari nagusia Giovanni Pierluigi da Palestrina (1525-1594) izan zen, Palestrinan jaiota, bere musika-heziketa Erroman jaso zuen.

Madrigala

Forma polifonikoa du, eta Errenazimendu berantiarrean agertuko da. Izaera deskriptiboa du, eta espiritu poetiko baten barruan agertzen da, Petrarcak hasitakoa. Errenazimenduan zenbait abesti popular nabarmendu ziren, eta hauetatik jaio zen madrigala. Monteverdi izan zela sortzailea esan daiteke, honek hainbat instrumentu batu zituelako kontrapuntu periodo batetik a capella-ra, estilo motete baten. Genero honetako bultzatzaileak konposagile franko-flandestarrak izan ziren. Madrigala ahots batzuetarako idatziriko musika-lana da, XVI. mendean sortu zena Italian. Madrigalaren gaiak maitasuna eta alegoria izan dira gehienetan. Bizpahiru ahapaldi izaten zituen, bakoitza hiru lerrokoa, eta musika beraz kantatzen ziren, azken ahapaldia izan ezik, ritornello izenekoa; honek guztiz erritmo ezberdina izaten zuen, XVII. mende arte. Monteverdi Italiako konpositore garrantzitsuenetariko bat izan zen Errenazimendutik Barrokora arteko trantsizio horretan.

Madrigaletik Operarainoko Trantsizioa

Errenazimenduan zenbait abesti popular nabarmendu ziren, eta hauetatik jaio zen madrigala. Monteverdi izan zela sortzailea esan daiteke, honek hainbat instrumentu batu zituelako kontrapuntu periodo batetik a capella-ra, estilo motete baten. Genero honetako bultzatzaileak konposagile franko-flandestarrak izan ziren. Madrigala ahots batzuetarako idatziriko musika-lana da, XVI. mendean sortu zena Italian. Madrigalaren gaiak maitasuna eta alegoria izan dira gehienetan. Bizpahiru ahapaldi izaten zituen, bakoitza hiru lerrokoa, eta musika beraz kantatzen ziren, azken ahapaldia izan ezik, ritornello izenekoa; honek guztiz erritmo ezberdina izaten zuen, XVII. mende arte. Monteverdi Italiako konpositore garrantzitsuenetariko bat izan zen Errenazimendutik Barrokora arteko trantsizio horretan. 1605ean Monteverdik 5 madrigal liburu konposatu zituen, testura leuneko estiloa zuten bere bi lehenengo liburuek. Monteverdi drama musikalak konposatu zituen Jacopo Peri musikagilean fijatu zen. Errenazimenduaren zati baten nagusitu zena opera izan zen. Humanismoaren ispilua zen hau, eta tragedia grekoko zenbait ezaugarri hartu zituen. Opera ez zen bat-batean agertu, bazeuden honen ezaugarriak zituzten zenbait musika forma, oratorio bihurtu ziren musika medievalak nolabait, eszenifikatu gabeak edo eszenan ez zirenak kokatu, operan ez bezala. Operaren jatorri ofiziala 1600. urtean eman zen, Maria de Medicis eta Enrike IV.aren Frantziako ezkontzan. Euridice izeneko operan (tragedia musikalean) estreinatu zen lehen opera, Orfeo izena ere hartzen duena. Honen partiturak 14 atal ezberdin ditu. Esaten da kromatismoaren eta seconda prattica-ren (estilo modikoa idazkera bokalean zuena) Monteverdik egindako loturari esker lortu zuela hainbeste arrakasta konpositoreak. Operarekin batera paganismo liriko bat ere sortu zen, “drama musikan” kontzeptura moldatzen dena. Polifoniaz beterik dago baita (Palestrinak egin zuen bezala), eta bere kontrapuntu gotiko eta dentsoak dira oinarrizko ezaugarriak. Musika dramatizatuetatik dator.