Errenazimendua eta Barrokoa: Arkitektura eta Eskultura

Errenazimendua mundu klasikoaren balore eta formak berpizteko emandako kultur fenomenoari deritzo.

Testuingurua

Mundu klasikoaren balore eta formak berpizteko emandako kultur fenomenoari deritzo Errenazimendua. XIII. eta XIV. mendeetan aurrerapenak eman ziren, horrekin, pentsamolde eta balore aldaketa sakona. Gizakia ardatza izango da, aintzinate klasikora joko dute eredu bila; Erromako Inperioko aztarnak besteak beste. Mezenas burges familia boteretsuak izaten hasiko dira eta artistei errekonozimendua ematen hasiko zaie. Italia izango da Errenazimenduko epizentroa: XV. mendean Quattrocento, XVI. mendearen lehen erdialdean Cinquecento eta bigarren erdialdean Manierismoa deituko zaio.

Errenazimenduko arkitektura

Ezaugarriak

• Printzipio arrazionalez egituratutako arkitektura: proportzioa, perspektiba, ordena eta oreka.
• Forma sinpleetara itzuli: horizontaltasuna nagusitu eta geometriak garrantzia eskuratu, aintzinate klasikoko arkitekturaren antzera.

Aldaketa nagusiak

• Zutabe doriar, joniar, korintoar eta bereziki toskaniarrak.
• Erdi-puntuko arkuak.
• Egitura adintelatuak berreskuratu (taulamenduarekin).
• Kupulak maiz erabili, eta kanoi, ertz eta trenkatua gangak.
• Oinplano zentralizatuak (gurutze grekoa edo zentrala) edo basilikalak, hauek ornamentazio elementuekin apainduak.

Quattrocentoko arkitektura

Toskana eta bereziki Florentzia erdigunea, Erromako artea eredutzat. Brunelleschik egindako Santa Maria del Fioreko kupula adibide esanguratsuena. Albertik irudikatu zuen Errenazimendua bete-betean Malatestiano tenpluan, esaterako. Albertik oinarri humanistei jarraitu zien.

Cinquecentoko arkitektura

Erroma erdigunea, bertan Quattrocentoko ereduei jarraipena eman. Bramante eta Michelangelo dira adierazle nagusiak. Bramantek Erroman egin zuen lan. Ezaugarriak: edertasunaren printzipioak (proportzioa, simetria eta perspektiba) eta egitura arkitektonikoei garrantzia eman, oinplano zentrala hobestuz. Eredua, Erromako San Pietro in Montorioko tenpletea.

Manierismoko arkitektura

1530. urtearen aldera, Europako krisiak, protestanteen erreformak ekarri. Testuinguru honetan, tentsioa, mugimendua, sorpresa, ikara eta desoreka nagusitzen dira artelanetan. Manierismoa berpizkunde klasikoaren aurkako erreakzioa da, osagai klasikoak mantenduta, erabilera erabat antiklasikoa izanik. Michelangelo: toskaniarra jaiotzez, Erroman egon zen arkitekto zein eskultore lanetan. Brunelleschiren Santa Maria del Fioreko kupula eredutzat hartu zuen San Pietroko basilikaren kupularako. Danbor zirkular erraldoi gaineko kupula bikoitza proposatu zuen, bertan berrikuntzak antzeman daitezke, klasikoak ez diren elementu dekoratzaile batzuk, manierismoaren agerpenaren seinale. Palladio: XVI-XVII. mendeetan bizi eta lan egin zuen Veneziako errepublikan. Forma klasikoen aitortza modernoa gauzatu zuen. Manierismoko arkitekto garrantzitsuenetakoa. Ereduak: San Giorgio Maggiore eta Villa Rotonda. Espainiako arkitektura errenazentista: modu geldoan gauzatu zen. Hezkuntza teorikorik gabeko arkitektuak ziren. Arkitektura erlijiosoa eta zibila zen. Hiru aldi bereizten dira: Platereskoa (XVI. mendearen hasieran), Purista (XVI. mendearen bigarren erdian) eta Herreratarra (XVII. mendeko hirugarren herenean). Herreratarraren ezaugarriak: dekorazio urria, zurruntasuna, geometrian oinarritutako oinplanoak eta bolumen zehatzak. Adibide esanguratsuena: El Escorial Monasterioa.

Errenazimenduko eskultura

Ezaugarriak

• Gizakia eredutzat hartuz, anatomiaren tratamenduan sakondu.
• Baliabide teknikoen hobekuntza.
• Monumentaltasunerako joera.
• Edertasun idealaren bilaketa giza gorputz biluzietan.
• Gaiak: erlijiosoak, historikoak, mitologikoak, erretratuak, biluziak, etab.

Artistak XV. mendean tailerretan, maisuen menpe lan egin zuten. XVI. mendetik aurrera emanzipatu ziren.

Quattrocentoko eskultura

Italian, aintzinate klasikoko teknikak berreskuratzeko bilakaera hasia zen XIII. mendean. XV. mendean naturalismoa eta indibidualismoa nagusitzen dira. Lorenzo Ghiberti (1378-1455): bere obra Florentziako Bataiotegiko brontzezko ate monumentalak egiteko proiektuen inguruan mugitu zen gehienbat. 1330ean Andrea Pisanok egin zuen Lehenengo Atea, estilo gotikoan. 1401ean Bigarren Ateak egiteko lehiaketan Ghiberti irabazi zuen. Ate hau egiten 21 urte pasa zituen, Pisanok markatutako estiloa jarraituz. 1425ean Hirugarren Ateak egiteko proiektua eman zioten, lehiaketarik egin gabe. Bertan, bere estiloa inposatu zuen. Ate hauek Paradisuko Ateak deitu zituzten. Luca della Robia (1400-1482): bere tailerrean beiraztatuaren teknika garatu zuen, estilo propioa sortuz. Andrea della Robia bere ilobak jarraitu zuen bere lana. Bere obrarik garrantzitsuenetakoa Florentziako katedraleko Cantoria dugu. Donatello (1386-1466): gotiko eta berpizkundearen arteko zubi egin zuen Donatellok eskulturan. Eskultura klasikoaren edertasuna eta orekari Donatellok espresibitatea gehitu zion, Florentziako bizitzeko gogoa irudikatuz. Gizakiarekiko interesa adierazten du, adin guztietako gizakiak irudikatuz. Obrak: David edo Magdalena Penitente.

Cinquecento eta Manierismoko eskultura

Erroma gune nagusia izan zen, eta mukulu borobileko eskultura monumentalak nagusitu ziren. Florentzia krisi politiko batean murgilduta zegoen bitartean, Erroman garai bateko garrantzia berreskuratzeko proiektu eta lan handiak egingo dira. Michelangelo Buonarroti: florentziarra jaiotzez, pintore, eskultore eta arkitekto izan zen, Florentzian zein Erroman, eskultore gisa aritu zen, manierismo eta barrokoaren igarle kontsideratua. Trebezi handiko lanak, dramatismoa eta tentsioaz beteak. Biluztasuna maiz erabili zuen, bikaintasunaren erakusle zelakoan. Gaztaroan Florentzia eta Erroman bizi izan zen. Donatelloren gorputzak lantzeko teknika ikasi zuen, edertasun idealaren bilaketa. Ereduak: David eta Pietà. Heldutasuna: Erromara joan zen Julio II.a aitasantuaren hilobiaren enkargua egitera, baina arazo ugari edukita, beste eredu bat egin zuen. Ereduak: Medicitarren hilobiak eta Julio II.aren hilobia. Zahartzaroa: klasizismoa eten eta manierismoruntz hurbildu zen, ezkortasun dramatikoa. Ereduak: Pietà Rondanini, Pietà Bandini, besteak beste.

Testuinguru historikoa (XVII-XVIII. mendeak)

XVII-XVIII. mendeetan zehar Italian sortu eta Europan zabaldutako estiloa da Barrokoa, baina mende horietan erlijioan, ekonomian, gizartean eta politikan krisi sakon bat ematen ari zen. Gune artistiko garrantzitsuena Erroma izan zen, arte kontrarreformistaren erdigune izan zen. Gainera, Lutero eta Calvinoren eliza protestanteak, barroko erlijioso latzak zituzten, kristautasuna ulertzeko modu ezberdinak sortu zirelako. Artea borroka honen tresna bihurtu zen. Horregatik, propaganda gisa erabiliko da. Ondorioz, arte herrikoiak garatuko dira eta sentimenduak eta emozioak lortzeko nahia izango dute. Bestalde, Trentoko Kontzilioa funtsezkoa izango da, bertan Eliza Katolikoaren Kontrarreformaren oinarriak ezarriko dira. Katolikotasuna indartuko da, ondorioz Europa zatituta geratuko da; protestanteak eta katolikoak. Artea propaganda tresna izango da, monarkian nahiz bizimodu burgesean. Amaitzeko, aldi berean Amerikako ustiapenak aberastasun handia sortuko du, pobreziaren ondoan. Espainia eta Frantzia estatu absolutistek nagusitasun handia hartuko dute.

Arkitektura Barrokoa

Oso aberatsa eta oparoa da. Hirigintzak aurrerapen garrantzitsuak izan zituen, hiriko elementu ezberdinak integratzeko balio gisa erabiliko da. Ondorioz, plazak batasun gune garrantzitsuak bihurtu ziren. Eraikin zibilen artean jauregiak funtzionaltasuna eta boterearen arteko sinbiosi bat dira, aldiz, eraikin erlijiosoak, elizak, botere erlijiosoaren irudia bihurtu ziren. Gauzak horrela, arkitektura barrokoaren ezaugarri batzuk honako hauek dira: Lehenengo, sinpletasuna ukatuko dute, hau da, ez dute modulo errazek osatzen. Ondorioz, oinplano zentralak erabiltzeko joera hartuko dute, eta horrekin batera forma geometriko ugari. Lerro kurboak betiereko hormak osatuko dituzte. Bigarrenik, mugimendua garrantzia hartuko du, fatxadak lerro ahur eta ganbilez osatuta daudelako. Gainera, mundu klasikoko zurruntasunarekin hautsiko dute, eta honen helburu nagusia hunkintzea izango da. Bestalde, elementuen arteko integrazioa ezinbestekoa da, inguruko eraikinekin. Gero, argiak garrantzia izango du, fatxadari dimentsio gehiago emateko. Ohiko osagaiak erabili nahiz aberastu egingo dituzte. Amaitzeko, material pobreak erabiliko dituzte. Badira elementu bereizgarri batzuk, arkitektura barrokoaren ezaugarriak direnak ere. Alde batetik, zutabe askeak maiz erabiliko dituzte, baina gehienetan dekorazio moduan. Hauek tamaina handietan agertuko dira. Horrekin batera, mentsulak, kariatide eta atlanteak askotan erabiliko dituzte, eta eskarmentu berri bezala zutabe salomondarra daukagu. Gangak eta kupulak forma berriak hartuko dituzte: obalatuak. Amaitzeko, ornamentuzko elementuak ugariak eta aberatsak izango dira arkitekturan, eskulturan nahiz pinturan. Garai honetako arkitekto esanguratsuena Bernini da. Erroman nabarmendu zen, eta eskultore bikaina izan zen ere. Lan esanguratsuak: Vatikanoko San Pietro Plaza.

Eskultura Barrokoa

Garaiko eskulturaren helburu nagusia ikuslea hunkitzea zen, eta gainera, kontraerreformaren ideiak eskultura dinamikoen bidez zabaltzen ziren. Ikonografia erlijiosoa garrantzia hartu zuen garai honetan, baina hala ere, gai mitologikoak ere lantzen zituzten. Bestalde, erretaularen generoa indarberritu zen. Erretratuak ere maiz egiten dira, Frantzia absolutistan batez ere, baina badira beste genero batzuk ere. Materialari dagokionez, marmola eta alabastroa erabiliko dute maiz. Badira irizpide estetiko berri batzuk, aurreko eskulturetatik bereizten dituztenak: Lehenengo, mugimendua oso garrantzitsua zen. Eskulturek une zehatzak irudikatzen zituztelako, maiz eszenaren une dramatikoak, eta antzerki izaera dute askotan, non espresibitatea handia den. Askotan, ekintzak sentitu daitezke. Bernini horretan maisua zen, argazki bat balitz bezala lantzen zuelako eskultura. Mugimendua irudikatzeko, jarrera eta arropen tolesdura erabiltzen zuten, eta hori areagotzeko konposizio irekiak. Lerro diagonalak nagusitasuna hartuko dute. Ondoren, eskulturak espazioa bereganatu nahi du, bere inguruan integratuz. Aldi berean, ikuslea egoeraren parte izatea lortzen dute. Amaitzeko, efektu kromatikoa lortzen dute, material ezberdinetako koloreak konbinatuz. Garaiko eskultore esanguratsuena Bernini zen. Estilo sutsua, errealista eta sentsuala erabiltzen zuen. Gainera, teknikoki bikaintasuna lortzen zuen, eta bere obra esanguratsuenak honako hauek dira: David, Apolo eta Dafne eta Santa Teresaren Estasia.