Erdi Aroko Kontzeptuak

Gizartea eta Erlijioa

• 14. Miles christi: Kristoren soldadua. Elizak burutu zuen zaldunen etxekotze prozesuaren testuinguruan sortutako kontzeptua, zaldunak elizaren eta erlijioaren babesle zirela irudikatzeko.
• 15. Ordena militarrak: Gurutzaden testuinguruan sortu ziren ordena erlijiosomilitarrak. Militarizatuta zeuden eta monjeen erregela jarraitzen zuten zaldun taldeak ziren. Ezagunenak Tenplarioak izan ziren.
• 16. Gurutzada: Aita Santuak bultzatutako kanpaina militarrak, kristautasunaren “etsai”-en aurka zuzenduak. Ezagunenak XI-XIII. mendeetan Palestina eta Siriara bideratu zirenak izan ziren, musulmanen aurka.
• 17. Hiru ordenen teoria: Feudalismoa justifikatzeko XI. mendean sortutako teoria. Horren arabera, gizartea elkarlotuta zeuden hiru taldeetan banatzen zen: bellatores (noblezia), oratores (kleroa) eta laboratores (nekazariak).
• 23. Parrokia: Elizak bere egitura kudeatzeko daukan oinarrizko elementua. Komunitatea antolatzen du, bertan sakramentuak ematen dira eta eliz zerga (hamarrena) jasotzen da.
• 24. Erromesaldiak: Erdi Aroan oso ohikoak izan ziren bat-bateko fenomenoak, batzuetan gidatuta zeudenak. Ezagunenak Erroma edo Jerusalemera joaten zirenak ziren, baita Donejakue bidea. Gurutzadak erromesaldi armatu bezala ikusten ziren.
• 25. Jaungoikoaren bakea: Indarkeri feudala mugatzeko ahaleginen eraginez inposatu nahi izan zen ideia, hainbat pertsona, leku eta eraikin ukiezinak bihurtzeko eta biolentziatik at mantentzeko. Ez zuen eragin handirik izan.

Feudalismoa eta Jaurgoa

• 1. Jopua: libreak ez ziren eta lurrari lotuta zeuden nekazariak. Jaurgoetan bizi ziren, Jaun edo Andere feudal baten kontrolpean. Kondizio heredagarria zen.
• 2. Jaurgoa: Jaun batek jopuen lanaz probesteko erabiltzen zuen esparrua, non kontrol politiko eta soziala ezartzen zen. Bertan jaunek jurisdikzioa zeukaten.
• 3. Jaunaren monopolioak: errota eta labea, jaunaren eskuetan soilik zeudela. Jaurgoko zama arrunt bat zen.
• 4. Mantsoak: jopuen jabetzak, haien etxea eta lursailak hartzen zituena. Nekazal esplotazio txikiak ziren. Erreserbarekin batera, jaurgoa osatzen zuten parte bat ziren.
• 5. Jaunaren erreserba: Jaunak zuzenean ustiatzen dituen lurrak, jopuen lan zerbitzuetaz baliatuz edo jornalarien bitartez. Mantsoekin batera, jaurgoa osatzen zuten parte bat ziren.
• 6. Luberriak: Naturari laborantzarako lur berriak irabaztea, Erdi Aro Beteko Nekazaritza hazkunderen eragileak. Basoak suntsituz, zingirak sikatuz edo itsasoari lurrak irabaziz gauzatzen ziren.
• 7. Iraultza feudala: Teoria historiografiko bat, Mendebaldeko Europan feudalismoa iraultza baten ondorioz ezarri zela defendatzen duena, eta ez pixkanaka eman ziren aldaketen ondorioz.
• 8. Jaurgoko zamak: Jopuek jaurgoan zituzten betebeharrak, jaunek inposatutakoak. Jaurgo edo eskualdearen arabera ezberdinak izan ahal ziren eta edukia askotarikoa zen: errentak, lan zerbitzuak, inposaketak, etab.
• 9. Askapenak: Jopuek jaso ahal zituzten onurak, erresistentzia eta gatazken ondorioz lortuak. Indibidualak edo kolektiboak izan ahal ziren. Edukia: zamen arintzea, petxa orokorra edo askatasuna izan ahal zen, besteak beste.
• 10. Lan zerbitzuak: Jaurgoko zamarik arruntena. Jopuek debalde egin beharreko lanak ziren (lurra lantzea, gaztelua konpontzea, etab.), nahiz eta mantenua jaso behar zuten. Denborarekin murriztuz joan ziren.

Basailutza eta Zaldunak

• 11. Basailutza: elite libreen arteko gizarte harreman bat (lotura pertsonala), zerbitzuak eta fideltasuna bideratzeko. Bertikalki antolatzen zen eta basailu batek bere basailu propioak izan ahal zituen. Bere bitartez erlazio politikoak egituratzen ziren.
• 12. Feudoa: Basailuaren saria, fideltasuna eta auxilium et consilium-ren truke jasotzen zuena. Ondasun higigarriak edo higiezinak izan ahal ziren. Ohikoena jaurgo bat feudoan ematea zen.
• 13. Zalduna: zaldiz borrokatzen zen gerlaria. Elite aristokratiko baten kidea, nobleziaren parte bilakatuko dena. Kultura eta balore etiko propioak sortu zituzten.
• 18. Omenaldia: Basailu bilakatzeko egiten zen zeremonia, jaun feudalak zuzenduta. Hainbat parte zituen eta tokian tokiko ezberdintasunak antzematen dira. Ohikoenak: inmixtio manuum-a eta zina, erlikien edo Ebanjelioen aurrean.
• 19. Inmixtio manuum: Omenaldiaren zeremonian ematen zen parteetako bat. Basailua Jaunaren aurrean belaunikatzen zen eta bere eskuak jaunaren eskuen artean sartzen zituen.
• 20. Auxilium et consilium: Laguntza eta aholkua. Leialtasunarekin batera, basailuak jaunari zor ziona. Laguntza militarra zen batez ere, jaunaren gudaroste pribatua osatuz.
• 21. Jaun ligioa: basailu batek jaun feudal bat baino gehiago izatekotan, beste jaun feudalen gainetik kokatzen zen bat zeukan. Normalean feudorik onena ematen zuena zen, gehienetan erregea bera.
• 22. Inbestidura: Bi motatakoak zeuden: feudoaren inbestidura eta zaldunarena. Lehenengoarekin, basailuak feudoa jasotzen zuen omenaldiaren ostean; bigarrenarekin ezkutari bat zaldun bilakatzen zen.