Eragile geologikoak: lurpeko urak

3 GAIA-UR KONTINENTALAK ETA OZEANIKOAK

1.-UR OZEANIKOAK

• Gure planetari PLANETA URDINA esaten zaio ur asko duelako.

  • %97 ozeano eta itsasoetako ur gazia da.

  • %3 Ura geza da.Ibaiak, aintzirak,lurpeko akuiferoak eta glaziarra.

1.1-OZEANOAK ETA ITSASOAK

• Ozeanoak lurrazalaren zatirik handiena estaltzen duten ur gaziko masa handiak dira.

• Ozeano Barea:Amerika Asia eta Ozeania

• Atlantikoa:Amerikako Europa Afrika kostaldeak

• Indikoa :Asia Afrika

• Artikoa :Ipar Poloa Hego Poloa

• Itsasoak:Kontinenteetako kostaldeak bustitzen ditu ur gaziko masak dira.Ozeanoak baino txikiagoak

ITSASPEKO ERLIEBEA

PLATAFORMA KONTINENTALA: Kontinenteen luzapena itsaspean. Batez beste 130 metroko  sakonerarte

KONTINENTE EZPONDA:Plataforma kontinentalaren amaiera. Malda Handoko koska da.

ORDOKI ABISALA: Itsas azpian 4000 - 5000 metrotako sakoneran dauden ordokiak.

DORTSAL OZEANIKOA:Itsaspeko mendikateak dira. Ordoki abisalak zeharkatzen dituzte. Batzuetan itsasotik ateratzen dira eta uharteak eratzen dituzte.

ITSAS FOSAK:Ozeanoen hondoko leize sakonak

1.2-ITSASOAREN MUGIMENDUA

Itsasoa eta ozeanoetako ura etengabe mugitzen dira.

Itsasaldiak: (mareak), itsasoaren maila gertatzen diren mugimenduak dira. Itsasgora eta Itsasbehera.

Olatuak: Haizeak ur-azala jotzean sortzen dira. Hondartzak eta itsasertzak eraldatzen dituzte, harea garraiatzen eta itsaslabarrak higatzen.

Itsaslasterrak: Itsasoaren azaleko nahiz ondoko ur masen mugimenduak dira. Beroak eta hotzek daude eta eragin handia daukate eskualdeetako kliman 

2.-UR KONTINENTALAK

2.1-IBAIAK

Ur gezako korronte etengabe bat da.Itsasora, beste ibai batera edo aintzira batera isurtzen da . Beste ibai  batera isurtzen bada Ibaiadar esaten zaio.

Ibai baten Atalak(LOTU):

-EMARIA:Duen ur-kantitatea

-ARROA:Ibai nagusiak eta haren adarrak igarotzen dituzten lurraldeen multzoa.

-UBILDEA: Bere bidea. Bidean egiten dituen bihurguneei meandro esaten zaie.

-BOKALEA: Itsasora, beste ibai batera edo aintzira  batera isurtzen duen lekua.

IBAI-IBILGUA

Urak ubidean egiten duen mugimendua hiru zati ditu:

GOI-IBILGUA: Ibaiaren iturburuan dago. Erliebearen malda behera indar handia hartzen duenez,higadurahandia eragiten du.

ERDIKO-IBILGUA: Material ugari garraiatzendu.

BEHE-IBILGUA: Urak indar gutxiagoarekin joaten da eta sedimentaziozeregina betetzen du. Ibaiaren bokalean deltaketa estuarioakosatzen dira sedimentatzen diren materialen ondorioz.

IBAI ERREGIMENA

Emariak urtean zehar duen bariazioa ibai-erregimena da.Honen arabera:

Erregimen erregularreko ibaiak:
Urte osoan antzeko ur-erakarpena. Emaria ez da aldatzen.

Erregimen irregularreko ibaiak: Agorraldiko edo emari gutxiko aldiak (prezipitazio eskalak) eta ur-goraldiak.

Uraren jatorriaren arabera: 

-Euri-erregimena: Emaria euri-uraren araberako araberakoa da.

-Elur-Erregimena: Emaria elurra urtzetik datorkio.Udaberrian gora egiten du eta neguan berriz behera

2.2-AINTZIRA: LURPEKO URAK ETA GLAZIARRAK

Aintzirak: Erliebearen sakonune bat hartzen duten ur- pilaketak dira. Ibaietako, lurpeko urez eta mendietako elurraren . Urtzeaz elikatzen dira. Hedadura edo sakona txikia bada urmael esaten zaie

Euri -ura lur azpian iragartzen denean lurpeko urak osatzen dira. Lurpeko ur-lasterrak eta jalkinak akuiferoak sortzen dituzte.

Glaziarrak

: izotz masa handiak dira. Tenperatura baxuko lekuetan daude:mendietan edo eremu polarretan (gainazal osoa estali ohi dute eta KASKETA POLAR esaten zaie.

3.-URA ONDASUN URRIA

-Ura ondasun urria da. Bakarrik %3a ur geza da, kontsumo egokia. Baina kasketa polarretako ura eta lurpeko ura kentzen kenduta %0,03 baino ezin da erraz lortu. 

-Ur gezaren kantitatea egonkorra da eta ezin dugu handitu . Ura mugimendu zikliko baten menpe baitago.URAREN ZIKLOA.

-Zikloa  etengabea da eta urak 3 forma hartzen ditu: Solidoa, likidoa eta gaseosea.

-Energi-iturria eguzkia da Lurrazala eta itsaso-
ozeanoak berotzen ditu eta berotzean ura lurruntzen denean zikloa hasten da.

1-Lurreko ur gehiena itsaso eta ozeanoetan dago. Eguzkia ura berotzen du. Ondorio ur lurrundu eta atmosferara igarotzen da, egoera gaseosoan

2-- Aire-masa hezeek tenperatura baxuago beste masa batzuekin topo egiten dutenean, ur-lurruna kondentsatu egiten da eta hodeiak sortzen dira.

3- Hodeiak , hozten direnean , euri-forman prezipitatzen dira; beraz ura egoera likidora itzultzen dira berriro

4- Temperatura gehiago jeisten bada , hodeiak elur eta txingor eran prezipitatu eta pilatzen da. Orduan era solidoa hartzen du.

5- Kontinenteetan erortzen den ura ibai eta aintziretara joaten da ; lurpera sartzen da eta akuiferoak eta lurpeko ur-lasterrak elikatzen ditu.

6-Azkenik ibaietako eta lurpeko ura itsasora joaten da; era horretan lurrundutako ura berritu eta zikloa berriro hasten da

3.2-URA NAHITAEZKO BALIABIDE BAT

Ur geza nahitaezkoa da gizaki bizidunentzat, baina urria da. Gainera ez dago modu uniformean banatuta. 

Urtetik urtera gero eta ur gehiago kontsumitzen da, aldi berean sortzen diren hondakinek kutsatu egiten dute ura.

Uraren kontsumoa eta kutsadura gero eta handiago denez, gero eta zailtasun handiagoak daude edateko ura lortzeko.Bereziki garapen bidean dauden herrialdeetan