Cadizko gorteak eta 1812ko konstituzioa

1.Independentzia gerra.1.1Aliantza Napoleon Frantziarekin

Espainako monarkia frantziaren bidelaguna zen,eta haiekin batera portugaleko inbasioa garatu zuen geroago Trafalgarren inbasioa jasan.Goi-noblezia Godoyren kontra egin zuen baionako abdikazioetan, eta Napoleonek erregeak eta errege ordea alde egitea ortu zuen.Orduan Madrilen Maiatzaren 2an bost urteko gerra hasi egin zen hau da, independentzia gerra.

1.2botere politikoa a)jose Iaren gobernua eta frantseztuak

Bonapartek frantseztuen babesa lortu zuen soilik.Baionako estatuaren bidez berrikuntza ilustratuakk bueltatzea ahalegindu zen.Funtzestuak estatuko funtzionarioak, elizgzonilustratuak edo goi bugesak ziren.Herritarrek franteztuak gorroto zituzten eta garesti ordaindu zuten. B)batzordeak. Baionako abdikazioaren ondorioz, hutsune handia zabaldu zen agintean. Heritarrik ospetzuenak, probintzia batzordeak ezarri zituzten.Ideologia desberdinak zituzten aristokratek et elizgizonek,militarrek eta legegizonek osatu zituzten probintzia batzordeak.Probintzia batzordeetako ordezkariek, Goreneko Batzorde zentrala osatu zuten.

C)independentzia gerra euskal herrian

C.1Jose Ieta baionako estatutua

Burgesiak harreman ona izan zuen Jose Ia Bonaparterekin, mariano luis urquijo ministroaren eta jose mazarredo almirantearen bitartez.Jose Bonapartek Bizkaiko jaun moduan zin egin zuen.

C.2Jeneralen gobernuak

Ebroren iparraldean zeuden lurraldeak espainatik banandu ziren eta gainerako lurraldeak Jose Bonaparteren menpean geratu ziren. Lau gobernu militar ezarri zituen: kataluniakoa, aragoikoa,nafarroakoa eta euskal lurraldetakoa. Thouvenot bizkaiko jaurerriko eta gipuzkoa eta araba lurraldeetako gobernado izendatu zute.

D)Gerrilariak

Herritarrek modu berria asmatu zuten gerrarako: gerrilla. Soldaduak, boluntarioak eta bidelapurrez osaturiko taldeak ziren.

1.3Gerraren faseak.1.3.1.Matxinadatik Bailengo gudura bitartean

Jose Bonaparteren 1700.000 gizonezko armada sartu zuen espainian,baina herritarrek erresistentzia eskeini zuten setiatuak izan ziren hirietan.

1.3.2Napoleon sartzetik heriotza martxara bitartean

Enperadorea espainian sartu zen 1808 an 250.000 gizoneko armadarekin.Aldi honetan Britania Handiko armada penintsulatik kanporatu zuten frantziarrek.

1.3.3Errusiako ekitaldiaren ondorioak eta frantziarren porrota

Wellington jenerala, Britania Handiko armada erabiliz, frantzesei garaitu zituzten eta Madrilen sartu ziren.

2

2.Cadizko gorteak eta 1812ko konstituzioa. 2.1Cadizko gorteen programa iraultzailea

Independentzia gerraren beste aldea Cadizeko gorteen lana izan zen.Ilustratua batzuek ideia berriak ezarri gura zituzten benetako iraultza burgesa egiteko. Erregentzia kontzerbadorez osatua baina liberalen menpe egongo ziren.Agintean hutsunea zegoela eta Gorte Nagusiak bildu ziren. Gorteetan erdiko klasekoa, elizizonak, abokatuak funtzionarioak, militarrak eta katedradunak ziren nagusi. Biltzar konstituziogile modura eratzean eta subiranotasun nazionala eskuratzean, Cadizeko diputatuek iraultza liberala ipini zuten abian. Gainera herritar guztiei eskubide berdinak ematean, nazio bakar bihurtu zituzten Espainia eta koloniak. Liberalak berrikunta iraultzaileen aldekoak ziren eta absolutistek ordena monarkiko zaharra gorde nahi zuten

2.2legegintza zeregina.Erregimen zaharra abolitzeko dreketuak

Prentsa alde zutela, liberalak imprimatze askatasuna omen zedin eskatu zuten. Cadizko gorteek jaurerri eskumendunak deuseztau zituzten.Halaber, indarrik gabe utzi zituzten gremioak eta industria berriak eratzeko askatasun osoa eman zuten. Lurrari zegokionez, nekazaritzaren berrikuntza burgesari ekin zioten. Diputatuek udaletako auzo lurrak enkante publikoan saltzeko agindu zuten eta Mestaren Kontseilu Zintzoa ezereztu egin zuten.  

2.3 1812ko konstituzioa

1812an cadizeko diputatuek konstituzioa onartu zuten.Espainaren historiako lehena zen eta espainako liberalismoaren ideiak eta hizkera ezarri zituen. Nazioari buruzko ideia Estatu bateratua gainetik ipini zuten: espainol guztien eskubideak erreinuetako eskubide historikoen gainetik ipini zituzten.
1812ko konstituzioak burokrazia zentraliztua, zerga sistema bakarra armada nazionala eta barne aduanarik gabeko merkatua ezarri zituen.

Konstituzioari buruzko iruzkina

Cadizko konstituzioaren egileak Cadiko gorteetan zeuden diputatuak egin zute. 1812. Uretn independentzia gerra ertatzen zen bitartzean egin zen Cadizen, frantsezek setiatuta zen hiri batean. Hartzaileak penintsulako eta kolonietako biztanleak ditugu. Dokumentu hau lehen mailakoa da, iturri historiko zuzenekoa, publikoa hain zuzen ere, irakurketa publikoa egin baitzen herriko plaza guztietan, mezua azkarrago zabaltzeko. Izaera juridikoa dela esango nuke legea baita eduki politikoa du monarkia konstituzioa baita. Konstituzioaren bidez estatu berribat egin nahi dute, estatu liberal bat.Antzinako erregimena krisialdean dago.Dokumentu honen helburua, estatu liberala eraikitzea eta egonkortatzea da, giza klase batek bultzatua. Gerra luze eta bortitz baten ondorioz, gizartea eta sistema politikoa zalantzan jartzen dira eta erregimen zaharra krisialdian sartzen dira.    

Konstituzioa lege gorena da, lege nagusia eta hiritarren eskubideak aipatzen eta bermatzen ditu. Lege nagusia beste legeak osatzen dutena da.   Testuan espainar nazioa sortzen da eta bi taldez osatuta dago; penintsuletakoak eta Amerikarrak, horregatik ez zegoen gaur egun bezala osatuta. Nazio subirotasuna erabiltzen da, botere guztia.    Estatu berri bat sortzeko hiru zatitan banatu dituzte botereak, haien artean independienteak. Testu honetan azaltzen da legegilea gorteen eta erregeraren eskuetan dagoela. Bainaaurreko artikulu batean nazioaren subirotasuna aldarrikatu da eta, berez, pentsa daiteke kontraesana dagoela. Hori erregeak sinatu behar duelako da. Eta era berean, beto eskubidea du.   Beste aldetik, botere betearazle gobernua exekutiboa erregeak duela agertzen den arren, mhi idazkariak eta erregeak izendatuko gobernuburuak dute.

Pertsiarren manifestua Madrilgo gorteko diputatuen egin zutela badakigu, sinatuta ez zegoen arren testuan zehar agertzen baita.Frantzian erbesteratua dagoen Fernando VII.A erregea da hartzaile. Testuan maiestatea eta jauna agertzen delako dakigu hau. 1814. Azaroaren 12an independentzia gerra ostean egin zen Madrilen. Lehen mailako dokumentu zuzena da hau. Testu pribatua da erregeari zuzenduta dagoelako, baina publikoa bihurtzen da dekretu bezala erabiltzen denean. Eduki politikoa du testuak. Gaia bikoitza da: batetik cadizko gorteek kritikatzen dituzte eta bestetik, monarka absolutoa garaipatzea. Eta helburua antzinako erregimena bueltatzea da. Testuingurua hurbila absolutista eta liberalen arteko borroka politikoa eta testuinguru orokorra iraultza liberala da.