Berrezarkuntzaren Garaiko Espainia: Analisi Historikoa

Sarrera

Testu publikoa dugu, edukiera politikoa duen literatura saiakera baten zatia baita. XX. mendeko hasieran eginda dago, bere egilea Joaquín Costa da. Honek, aragoiarra, zuzenbidean doktore, abokatu eta notario, arlo askotan aritu zen. “Oligarkia eta Kazikismoa” idazkia egiteko, Joaquín Costaren helburua Cánovasek antolatutako Berrezarkuntza sistema birsortzea izan zen. Horretarako, hauteskunde praktikei buruzko kritika zorrotza egiten du.

Garapena

Costak berak argi eta garbi deskribatzen du sistema politikoaren antolaketa eta iruzurra. Horretan bi maila daude: goiko aldetik, “oligarkak” eta, behean, “kazikea”. Bi horien artean, estatuaren antolamendua tartekatzen da, probintzia bakoitzaren gobernadorearen bidez. Honek bi funtzio ditu: oligarken eta kazikeen arteko komunikazioa burutzea eta bi horien nahiak betetzeko tresna izatea herritarren gainetik. Beraz, teorian monarkia parlamentarioa demokratikoa izan beharko litzateke, baina hauteskundeak faltsuak dira.

Konklusioa

Costak Espainiarekiko mina sentitzen du eta birsortu nahi du. Birsortze horretan bi talde izan behar dira protagonistak: 1) Errestaurazio sistematik kanpoko gutxiengo aditua 2) Herritar gehiengoaren mobilizazioa, alderdi politikoen barruan ez zeudenak. Ondoren, Costak alderdi politiko berria bultzatuko zuen, “Unión Nacional”, baina barne antolakuntza eta botere banaketa desegokiagatik utzi zuen, eta Unión Republicanaren diputatu aukeratua izango zen, gero eta ezkerragora joanik. Bere testamentu politikoan utzi zuen programa erabat modernoa da: estatu aurrekontua arlo batzuetan erabiltzea, azpiegituren hobekuntza, landa munduko erreforma, lan munduko legedi berria, botere judizial berria, zerbitzuen munizipalizazioa, hiritarren eskubideen garapena. Costak zenbait erreforma proposatzen ditu landa munduan, irakaskuntzan, instituzioetan eta azpiegituretan. Oro har, proposamen modernizatzaileak dira, Europako beste estatu batzuekin bateragarriak direnak. Costak ez zuen inolako arrakastarik izan barnetik Errestaurazio sistema birsortzeko. Baina porrota ez da bakarrik berea, boterean zegoen goi burgesiarena baizik. Porrot horren ondorio zuzena diktadura militarra izango da. Gezurra badirudi ere, horretan, Primo de Riveraren diktadoreak babestutako erregimenak ere porrot egingo du eta, azkenik, benetako demokrazia bati ateak zabalduko zaizkio 1931ean: II. Errepublika.

Sarrera

Lege nagusi bati dagokio. Publikoa eta zuzena, Gazeta de Madrid aldizkarian argitaratua. Eduki politikoa, ekonomikoa eta soziala du, estatu berri bat antolatu nahi dutelako. Espainiako Gorteetan egindako legea da eta, beraz, izaera juridikoa dauka. Martínez Campos jeneralak egindako estatu kolpearen ostean, liberal kontserbadoreak gobernuan zeudela, sistema politiko berri bat martxan jartzeko helburuarekin eginda dago, Berrezarkuntza. Estatu burua Alfontso XII.a erregea zen. Kontserbadoreek egiten dute testua, 1845eko konstituzioan inspiraturik. Sistema berriaren oinarriak heredentziazko monarkia eta Gorteak dira, Espainiako erakunde funtsezkoak, nazio subiranotasunaren gainetik. Bigarren arloa, konstituzio bati dagokionez, herritarren eskubideak ditugu.

Garapena

Eskubideen aitorpena

Eskubideen aitorpenak, kanpotik ikusita, 1869koaren egitura antzekoa zuen; baina testu hartan agertzen ziren aipamen batzuk honetan ez ziren ikusten, beste batzuk laburtuta eta, oraindik, gainontzekoak geroko lege osagarrien bidez mugatuko zituzten. Konstituzioak aldarrikatutako eskubideak gobernuen eskuetan geratu ziren. Gainera, eskubide garrantzitsuenak lege berezi baten bidez, edo gobernuak hala erabakitzen bazuen, eten zitezkeen, eta hori egin zuten sarritan.

Erregearen garrantzia

Erregeak protagonismo nagusia hartzen du: tradizio moderatuari jarraituz, aginte betearazle osoa mantentzen du eta, oraindik, handitzen da, armadaren buruan jarriz; aginte legegilean parte hartzen du, legeak proposatuz, berretsiz eta aldarrikatuz ala betoa emanez. Horrekin batera, gobernuburua eta ministroak izenda eta bana ditzake. Itzelezko garrantzia hartzen du erregeak joko politikoan eta erabat dago lotuta sistema politikoaren arrakasta edo porrotarekin.

Gorteen egitura

Gorteek bi ganbera dituzte. Kongresuaren diputatuak sufragio zentsitarioaren arabera hautatzen dira. Gainera, hautesle izateko baldintzak oso estuak ziren. Cánovasek beti defendatu zuen jabe eta tituludun akademikoen ahalmena botoa emateko. Senatuan, senatore mota desberdinak daude: batetik, berezko eskubidekoak eta erregeak izendatutakoak, biziarteko senatoreak direnak; bestetik, dirudunen artean hautatuak. Hauen bidez, ikuspuntu erabat kontserbadorea ziurtatuta dago. Hiru botereak ez dira erabat independenteak, erregeak betearazlean eta legegilean parte hartzen baitu. Gainera, Justizia administrazioa, udalak eta Konstituzioaren gainontzeko puntuak era anbiguo batean ezartzen dira eta, praktikan, lege osagarrien bitartez jarriko dituzte martxan. Bestalde, arlo erlijiosoan ez dago erabateko askatasuna, estatu konfesionala eratzen baita eta bakarrik beste erlijio batzuk arlo pribatuan praktika baitaitezke, inolaz ere arlo publikoan.

Konklusioa

Berrezarkuntzaren sistema politikoa martxan jartzen da konstituzio honen bidez, oinarrian monarkia (konstituzionala) eta bi alderdiren arteko txandakatzea egonik. Baina herriaren nahiak kontuan hartu gabe eginda, sistema hau ez da gai gizartean izango diren berrikuntzetara moldatzeko. Ez da gai hauteskundeetako faltsukeria gainditzeko, ezta gizonezkoen sufragio unibertsala onartzen denetik aurrera ere. Are gehiago, goitik behera, estatuaren erakunde guztiak gobernuaren kontrolpean daude. Edonola ere, sistema horren bidez, indar politiko berriak agertuko dira eta sistemak proposatzen zuen faltsukeria salatuko dute: errepublikarrak, katalanistak, sozialistak.

Berrezarkuntzaren Sistema Politikoa: 1876ko Konstituzioa, Txandakatze Politikoa eta Oposizioa

1875eko urtarrilaren 14an, erregea Madrilen sartu zen. Armada lagun, eta Cánovasek sistema martxan jarri zuen: Eliza hurbiltzea lortu zuen; oposizioko egunkariak itxi zituen; Probintzia Aldundietako eta udaletako karguak berriztatu zituen. Iparraldean karlistekin zuten gerra zibila amaitu zuen eta, gero, Kubakoa.

1876ko Konstituzioa

Berrezarpeneko konstituzioa egiteko, Gorteak deitu ziren sufragio unibertsalaren bidez, baina sufragio unibertsala itxura hutsa izan zen, botoak lortzeko sistema antolatuta zegoen eta ezkerreko alderdiak debekatuta. Cánovasek botere berezia eman zion erregeari, politikaren ardatz bezala eta alderdi politikoen gainetik, eta Armadako gorengo buruzagia ere izango zen, militarren leialtasuna ziurtatzeko. Kongresuak, Konstituzioaren artikuluak bizkor onartu zituzten eta eztabaida gutxirekin, erlijioaren gainean egindakoak izan ezik. Testua laburra zen (89 artikulu). Aginteen banaketa inperfektua ezarri zuen, erregeari gobernuburua izendatzeko ahalmena eman zion eta; bi ganberako Parlamentua ezarri zuen eta Senatua, gehienbat, berezko eta hil arteko eskubidea izendatutako senatariek osatzen zuten.

Cánovasen Sistema Politikoa: Bi Alderdiren Arteko Txandaketa

Sistemari egonkortasuna emateko, Cánovasek bi alderdi erabili zituen gobernuan txandakatuak. Probintzietako aldundien eta udalen karguak aukeratzeko herritarren parte hartzea murriztu egin zen, jabeek bakarrik parte hartu ahal izan zuten eta 30.000 biztanletik gorako herrietan alkateak erregeak izendatuko zituen, hau da, Gobernuak aukeratutakoak. Modu berean, probintzia eta udaletako aurrekontuak Gobernuak onartu behar zituen. Bestalde, inprimatze askatasuna murriztu zen.

Hauteskundeetako Ustelkeria: Kazikismoa

Txandakatzea ziurtatzeko, hauteskundeen manipulazioa antolatu zen. Bi alderdiek aurretik hitzartuta zeukaten etengabeko faltsutzea, ukitu ezinak ziren instituzioak babesteko, Koroa, Eliza eta Monarkia; eta ekonomian sistema kapitalista eta jabetza pribatua. Hortik abiatuta, alderdiek kazikismoaren bitartez kontrolatzen zituzten probintziak. Hauteskunde garaian laukitxoen sistema erabiltzen zen. Hautagai ofizial horiek irabazita zeukaten hauteskundeak egin aurretik ere. Kazikismoan, batez ere nekazaritza inguruetan, pisu handiko pertsona batzuek kontrolatzen zuten agintea, herriko ahaltsuenak (lur handiko terratenienteak).

Erregimenaren Bilakaera

1885ean, Alfontso XII.a hiltzean, Sagastak hitzarmena egin zuen Cánovasekin, alderdien arteko txandakatzea ziurtatzeko. 1902. urtean, Alfontso XIII.a igo zen tronura, hamasei urte zituela. Aldi hartan, Sagastaren gobernuek erregimena demokratizatu zuten: Prentsa Legea 1883an, batzartzeko askatasuna eta adierazpen askatasuna 1881ean, sindikatu askatasuna 1887an eta gizonezkoen sufragio unibertsala 1890ean.

Oposizioa

1876ko konstituzioa aldarrikatuta, Cánovasek emandako lehen pausua sistema politikotik alderdi karlistak eta errepublikanoak kanpo uztea izan zen (1881. urtera arte).

Errepublikanoak

Errepublikanismoak oposizio politiko hutsa egin zion Berrezarpeneko erregimenari. Hiru talde handi zeuden: Posibilistak edo errepublikano historikoak. Federalak, langile elkarteetatik hurbilen zeudenak eta gizarte berrikuntza nahi zutenak, kapitalaren eta langileen interesak bat eginda. Hirugarren taldea aurrerakoi demokratena zen. Erregimena aldatu nahi zuten ekintza subertsiboen bitartez.

Langileen Mugimendua

Langileen mugimendua aurrez aurre jarri zen sistema osoaren kontra. Seiurteko demokratikotik aurrera hedatu zen langileen mugimendua.

Anarkistak

1872an, Zaragozan, kongresua egin zuten Internazionalean sartutako erakundeek. Langileen mundua politika ofizialetik aldentzea ekarri zuen, baita politikariek 1868ko iraultzan gizarte hobekuntzetarako agindutakoa ez betetzeak ere. Egoera berriak sakabanatutako erakundeak berrantolatzea ekarri zuen eta Espainiako Eskualdeko Langileen Federazioa sortu zen. Federazio horren batzorde nazionaleko kideek, industriako bost katalanek, erresistentzia elkartasunezkoa eta baketsua (grebaren bidez) eratzea erabaki zuten. Aurrez aurre Andaluziako sektorea izan zuten, nekazariak, indarkeria erabiltzearen aldekoak.

Sozialistak

1874an, Marxen ideien jarraitzaileak Inprimatze Artearen erresistentzia elkartean bilduta, Pablo Iglesias elkartearen buru jartzeko deitu zuten, elkarteak 250 kide inguru zituela. Alderdi Sozialista sortzea eta programa eta araudia idazteko batzordea eratzea erabaki zuten. Internazionaleko hitzarmenetan oinarritutako ideologia marxista bultzatu zen: langileek politikan sartu behar zutela erregimen politikoa eta sistema ekonomikoa eraldatzeko. Alderdi Sozialistak hiru oinarri proposatu zituen. Lehenengoak, sarrerakoak, klaseen teoria marxistaren isla zen. Bigarren oinarria"programa maximo" esango zitzaion. Hirugarren oinarria errealitateari aurre egitekoa zen. Sozialismoak eragin handia izan zuen Extremaduran, Gaztela Berrian eta Madrilen. Hortik, Asturias, Valentzia eta Bizkaiko meatze eta industria guneetara zabaldu zen. Langileen Batasun Orokorra -UGT- sindikatua sortu zen Bartzelonan, 1888an. Helburu ekonomiko hutsa zeukan: langileen bizitza eta lan baldintzak hobetzea; eskariak betetzeko negoziazioa, aginte politikoari eskariak egitea eta greba erabiltzea.

Emakumeak eta Langileen Mugimendua

Mende erdialdean, Kataluniako kotoiaren ehungintzan langileen % 40 emakumeak ziren, baina, orokorrean, emakumeen jarduera tasa % 17koa izan zen 1877an. Euren soldatak ez ziren gizonezkoen soldataren % 50 edo 60tik gorakoak.

98ko Hondamendia eta Indar Politiko Berriak

98ko Krisiaren Ondorioak

Ikuspegi ekonomikotik, espainiar inperioaren hondarrak galtzeak ondorio positiboa izan zuen: kapital ugari itzuli ziren eta Estatuak Ogasunean superabita lortu zuen. Cánovasen politika koloniala kritikatu zuten politikari errepublikarrek, sozialistek eta intelektualek. 98ko hondamendiak hurrengo hauek eragin zituen: 1) Kontzientzia nazionalaren krisia, idazle handiek adierazitakoa (Unamuno, Baroja, Maeztu) lan kritikoen bidez; 2) Politika modernizatzeko proposamenak, birsorkuntza, bi arlotan: erreforma politikoa eta hezkuntza erreforma; 3) Periferiako nazionalismoen protagonismoa.

Indar Politiko Berriak eta Erregimenaren Erantzuna

1902an, Alfontso XIII.a errege izendatu zuten hamasei urte zituela, Konstituzioa zin eginda. Garai hartan arazo hauek zeuden: 1) Sistema politikoari sinesgarritasuna eman beharra; 2) Langileen sektoreko eskakizunei jaramon egitea, zenbait ekintzaren bidez burututa. Bestalde, alderdi dinastikoetan belaunaldi berriak agertu ziren. Cánovas, sistemaren sortzailea, 1897an hil zuten eta, liberalen eremuan, Sagasta hil zen 1903an. Alderdi dinastikoetan buruzagitzarako borroka izan zen eta Gobernu aldaketa ugari egon ziren. Alderdi kontserbadorean, politikorik adierazgarriena Maura izan zen, Gobernuko presidente 1903tik 1909ra bitartean eta, alderdi liberalean, Canalejas, Gobernu burua 1910tik 1912ra.

Katalanismoaren Gorakada eta Jurisdikzioen Legea

Liberalen txandak bi arazori egin behar izan zien aurre: katalanismoa eta Jurisdikzioen Legea. 1905eko azaroan, Lligak irabazi zituen udal hauteskundeak eta iritzi organo batzuetan kritika xamurrak agertu ziren nazio espainolaren batasunari, erregeari eta armadari. Bartzelonan, kritikei erantzun gisa, soldaduen taldeko ofizialek Cu-cut aldizkari satirikoaren eta La Veu de Catalunya egunkariaren egoitzak suntsitu zituzten. 1906ko martxoan, Jurisdikzioen Legea onartu zen. Legearen arabera, armadari irain egiten zuena Justizia Militarraren kodearen menpe egongo zen. Gertaera horien ostean, Mauraren gobernu kontserbadoreak programa erreformista prestatu zuen, jauntxokeria alde batera utzita eta erregionalismoak baztertuta, baina Bartzelonako Aste Tragikoko gertaerek zapuztu zuten saiakera.

Marokoko Gerra eta Aste Tragikoa

Espainiar meatze konpainia Rif-en eraikitzen zebilen trenbidean marokoarrek langileei eraso egin ondoren, Maurak Bartzelonako eta Madrileko errefortzuak Melillara bidaltzea erabaki zuen eta horrek piztu zuen txinparta. Soldaduak sei urte lehenago erreserbara pasatuak ziren. 1909ko uztailaren 18an, erreserbako lehenengoak Bartzelonako kaitik atera zirenean, aurkako kanpaina hasi zen. Marokon egoerak okerrera egin zuen eta hainbat lagun hil ziren eta langileen indarrek, sozialistek eta anarkistek, greba orokorra deitu zuten; Bartzelonan gerra egoera aldarrikatu zuen gobernuak ordena berriro ezartzeko. Ondorengo errepresioan, auzitegi militarrek egindako prozesu sumarisimoen ondorioz, nazioa Mauraren gestioaren aurka agertu zen. Maurak dimititu egin zuen eta Canalejasek, gobernuaren buruzagitzatik, zenbait berrikuntza egiten saiatu zen, langile mugimenduarekin elkarrizketa bultzatuz, Eliza eta Estatua banatuz eta zerbitzu militarra gerra denboran beharrezko eginez.

Alderdi Politikoen Eraberritze Krisia eta Lehen Mundu Gerra

Canalejas anarkistek hil zuten. Hurrengo urteetan, jokabide kontserbadoreko pertsonarik ospetsuena Eduardo Dato izan zen. Aldi honetan, erabakirik garrantzitsuena Mankomunitateen Legea (1913) izan zen; lege horren ondorioz, nolabaiteko autonomia eta konpetentziak aitortzen zitzaizkien lurraldeei. Gerra Handia 1914an aldarrikatuta, parte ez hartzeko dekretua argitaratu zen. Baina gerrak aldatu zuen alderdien ideologia: ezker demokratak aliatuen alde azaldu ziren, Frantziako kultura eta pentsamenduarekin bat izanda; eta eskuinekoak, alemaniarren alde.

Sistema Politikoaren Krisialdia: 1917ko Krisia

Lehen Mundu Gerran, neutraltasunetik sortu ziren. Esportazioek elikagaiak garestitu zituzten eta burgesen euforiarekin batera, langileak asko haserretu ziren eta bortizkeriazko sindikalismoa onartu zuten. 1917ko krisian, hiru iraultza gertatu ziren: militarren iraultza, burgesiarena eta langileena. Monarkiak iraun egin zuen, baina ahulduta.

Militarren Iraultza: Defentsa Batzarrak

Ofizialak antolatu ziren diru sarrerak gehitzeko eta Defentsa Batzarrak burutu zituzten presioa egiteko asmoz. Armada barruan mailaz igotzeko aukerak Marokon zeuden; Rif-en egonaldi batek, Erregearen mesedeak esan nahi zuen eta, han soldata handiagoak eskuratzeaz gain, bueltatzean azkar igotzeko bidea.

Burgesiaren Iraultza: Parlamentarioen Biltzarra

1917ko krisiaren bigarren ekitaldia Parlamentarioen Biltzarra izan zen. Burgesiak iraultza saioa egin nahi izan zuen sistema politikoaren aurka, baina huts egin zuen, mugimenduak eskuetatik ihes egingo ote zion beldurrez zebilela. Gorteak itxita zeuden, Cambók, Lligako eta Kataluniako burgesia politikoaren buruzagiak, esku hartzea erabaki zuen. Ezkerreko alderdiekiko harremanak etenda zeuden. Izan ere, Lliga Erregionalistak alderdien sistema kendu eta monarkia eraberritzen hastea nahi zuen eta ezkerreko alderdiek, ostera, Estatu oligarkikoaren aurkako iraultza egin nahi zuten. Eta Gobernuak eraso egin zuen berriro eta separatista zela adierazi zuen. Hurrengo hilabeteetan, Biltzarraren indarra agortuz joan zen eta abuztuko greba orokorrean saiatu zen iraultza sozialaren beldurrak eragin handia izan zuen horretan.

Langileriaren Iraultza: Greba Orokorra

Greba honi aurreko bi mugimenduek min egin zioten: hasi orduko, militarrak prest zeuden matxinada sozial eta politiko guztiak zapaltzeko eta katalanek ez zuten heldu nahi urrutirago. Langileen klaseek ulertu zuten agintariek ez zutela ezer egingo ahultasun egoeratik ateratzeko eta, mundu politikoa astindu behar zela. 1916ko maiatzean, UGTren Kongresuak greba orokorra proposatu zuen, politikoa, alderdi errepublikanoen arteko batasunaren bidez Erregea kanporatu eta behin-behineko Gobernua eratu ahal izateko. Antolatzaileen artean desadostasunak agertu ziren: PSOE eta UGT, arrakasta ziurtatu arte itxaron nahi zuten eta CNTk lehenbailehen hasi nahi zuen. Dena arinegi gertatu zen eta antolatzaileei esku artetik ihes egin zien.

Berrezarkuntzaren Agonia (1918-1923)

Azken urteetan, erregimena modernizatzeko egin ziren saiakerak txikiak izan ziren eta ustelkeriak jarraitu zuen aurrera, arazoak konpondu gabe (katalanismoa, gizarte istiluak). Kontzentrazio gobernuak egin ziren, baina egonkortu gabe eta iraupen laburrekoak izan ziren (23 gobernu azken 7 urtetan). Azkenik, 1923ko irailaren 13an, Primo de Rivera jeneralak estatu kolpea eman zuen Bartzelonan. Erregea horren alde agertu zen eta 15ean Direktorio militarra jarri zen indarrean. 1876ko konstituzioa baliogabetu zen eta, horrekin batera, antolatutako Berrezarkuntza sistema politikoa ere bai.

Sarrera

Lege nagusi bati dagokion bezala, testu publikoa dugu, lehen mailakoa, eduki politikoa, ekonomikoa eta soziala azaltzearekin batera, estatu berri bat antolatu nahi baitute ikuspuntu guztietatik abiatuta. Espainiako Gorteetan egindako legea da eta, beraz, izaera juridikoa dauka. Lehen mailako dokumentua da, publikoa eta zuzena, Gazeta de Madrid argitalpenean kaleratuta izan baitzen. Martínez Campos jeneralak egindako estatu kolpearen ostean, liberal kontserbadoreak gobernuan zeudela, sistema politiko berri bat martxan jartzeko helburuarekin eginda dago, Berrezarkuntza. Estatu burua Alfontso XII.a erregea zen, Isabel II.aren semea, errege konstituzionala bezala aipatua, konstituzioak berak azaltzen duen moduan. Oposizio alderdiak baztertuta eta gobernutik hauteskundeak faltsifikatuta irabazita, kontserbadoreek egiten dute testua, 1845eko konstituzioan inspiraturik. Espainiako erakunde funtsezkoak, nazio subiranotasunaren gainetik. Bigarren arloa, konstituzio bati dagokionez, herritarren eskubideak ditugu. Baina eskubide orokorrak lege zehatzen bidez garatuko ziren, hasieran kontserbadoreak, murriztatzaileak, eta gero liberalak.

Garapena

Eskubideen Aitorpena

Eskubideen aitorpenak, kanpotik ikusita, 1869koaren egitura antzekoa zuen; baina testu hartan agertzen ziren aipamen batzuk, honetan ez ziren ikusten, beste batzuk laburtuta eta, oraindik, gainontzekoak geroko lege osagarrien bidez mugatuko zituzten. Praktikan, konstituzioak aldarrikatutako eskubideak gobernuen eskuetan geratu ziren. Gainera, eskubide garrantzitsuenak lege berezi baten bidez, edo gobernuak hala erabakitzen bazuen, eten zitezkeen, eta hori egin zuten sarritan. Esate baterako, 1887ra arte elkartze eskubidea ez zuten arautu; hau da, aurretik langileek ez zuten antolatzeko eskubidea izan.

Erregearen Eginkizuna

Erregeak protagonismo nagusia hartzen du: tradizio moderatuari jarraituz, aginte betearazle osoa mantentzen du eta, oraindik, handitzen da, armadaren buruan jarriz; aginte legegilean parte hartzen du, legeak proposatuz, berretsiz eta aldarrikatuz ala betoa emanez. Horrekin batera, gobernuburua eta ministroak izenda eta bana ditzake. Gainera, Gorteak deitu, eten eta disolbatzeko ahalmena dauka. Bestela esanda, bere eskuetan geratzen da parlamentuaren gehiengoen eraketa. Aurrekoa gutxi balitz, bere pertsona bortxaezina da eta erantzukizun politikorik gabekoa. Itzelezko garrantzia hartzen du erregeak joko politikoan eta erabat dago lotuta sistema politikoaren arrakasta edo porrotarekin.

Gorteen Egitura

Gorteek bi ganbera dituzte. Kongresuaren diputatuak sufragio zentsitarioaren arabera hautatzen dira. Gainera, hautesle izateko baldintzak oso estuak ziren. Cánovasek beti defendatu zuen jabe eta tituludun akademikoen ahalmena botoa emateko. Senatuan, senatore mota desberdinak daude: batetik, berezko eskubidekoak eta erregeak izendatutakoak, biziarteko senatoreak direnak; bestetik, dirudunen artean hautatuak. Hauen bidez, ikuspuntu erabat kontserbadorea ziurtatuta dago. Bestalde, arlo erlijiosoan ez dago erabateko askatasuna, estatu konfesionala eratzen baita eta bakarrik beste erlijio batzuk arlo pribatuan praktika baitaitezke, inolaz ere arlo publikoan. Bestetik, muga bat dago jarrita, familia eredu katolikoa errespetatzea. Gainera, estatuak Elizari gurtza ziurtatzeko konpromisoa hartzen du, apaizen soldatak ordaintzen, Desamortizazio prozesutik sortutako ondorioa, hain zuzen. Hau gutxi ez balitz, Eliza katolikoaren eragina gizartean indartu nahi dute hezkuntza sisteman parte handia hartzean.

Konklusioa

Berrezarkuntzaren sistema politikoa martxan jartzen da konstituzio honen bidez, oinarrian monarkia eta bi alderdiren arteko txandakatzea egonik. Baina herriaren nahiak kontuan hartu gabe eginda, sistema hau ez da gai gizartean izango diren berrikuntzetara moldatzeko. Ez da gai hauteskundeetako faltsukeria gainditzeko, ezta gizonezkoen sufragio unibertsala onartzen denetik aurrera ere. Aldaketak astiroegi egin ziren lege zehatzen bidez. Are gehiago, goitik behera estatuaren erakunde guztiak gobernuaren kontrolpean daude (diputazio probintzialak eta udalerriak, hauetariko gobernadorea eta alkateak izendatzen baititu zuzenean). Edonola ere, sistema horren bidez, indar politiko berriak agertuko dira eta sistemak proposatzen zuen faltsukeria salatuko dute: errepublikarrak, katalanistak, sozialistak. Hauetaz gain, sistemak kanpora bultzatuko ditu beste talde batzuk, hasieran karlistak eta gero anarkistak eta, tamalez, alderdi dinastikoek azken horiek biolentzia erabiltzera bultzatuko dute.

Iruzkina

. Sarrera. Testu publikoa dugu, edukiera politikoa duen literatura saiakera baten Joaquin Costa  aragoiarra (1846-1911) zuzenbiden doktore, abokatu eta notario, arlo askotan aritu zen eta, beraz, idazle, politikari, legegizon, ekonomialari eta historialaria izan zen, eta erregenerazionismoa izeneko XIX. mendeko mugimendu intelektualaren burua.“Oligarkia eta Kazikismoa” Idazkia egiteko Joaquin Costaren helburua Canovasek antolatutako Berrezarkuntza sistema birsortzea izan zen. Horretarako, hauteskunde praktikei buruzko kritika zorrotza egiten du, Errestaurazioaren sistema politikoa arbuiatzeko eta salatzeko xedearekin, baina beti barneko erreforma baten bidez.Garapena. Costak berak argi eta garbi deskribatzen du sistema politikoaren antolaketa eta iruzurra. Horretan bi maila daude: goiko aldetik txandakatze sistema jarraitzen duten alderdi monarkikoen buruzagiak edo “oligarkak” eta behean lurralde bati atxikitutako “kazikea”. Bi horien artean estatuaren antolamendua tartekatzen da, probintzia bakoitzaren gobernadorearen bidez. Gobernadoreak bi funtzio ditu: oligarken eta kazikeen arteko komunikazioa burutzea; eta bi horien nahiak betetzeko tresna izatea herritarren gainetik. Estatua, oligarka eta kazike hauen zerbitzupean dago, bere egitura leku guztietan inposatzeko eta horren bidez zergak kobratzeko. Horretarako ministeritzen delegazioak erabiltzen dira, armada eta komunikabideak . Guzti horrekin klientelismo hutsaren bidez egituratzen da estatuar antolaketa.Beraz, teorian demokratikoa izan beharko zen monarkia parlamentarioa usteldua da, hauteskundeak faltsuak direlako, eta horretan aritzen da gobernuko barne ministroa. Sistema hau ez da naturala Costaren iritziz, zerbait artifiziala baizik, minbizia ezango genuke gaur egunean. Eta, beraz, modu kirurgikoan kendu beharko zen zerbait, nazioaren onerako.

Konklusioa. Costaren jarrera politikoa erregenerazionismoa iritzi korrontearena da. Berak Espainiarekiko mina sentitzen du eta birsortu nahi du. Min hori azaleratu egiten da espainiar inperioko azken koloniak galtzearekin batera 1898ko urteaz geroztik. Baina, Costaren ustez,  birsortze horretan bi giza talde izan behar dira protagonistak: 1) errestaurazio sistematik kanpoko gutxiengo aditua   2)  herritar gehiengoaren mobilizazioa, alderdi politikoen barruan ez zeuden herritarrak Baina hauekin batera herritarrek aukeratu beharko lukete Estatuaren presidentea”, goitik egiteko birsortzea edo iraultza, eta beraz, klase politikoarekin mozteko erabat: beraz, garai hartako boterean zegoen klase politiko osoaren jubilazioa eskatzen zuen.Ideologia horren ondorioz Costak alderdi politiko berria bultzatuko zuen “Unión Nacional” baina barne antolakuntza eta botere banaketa desegokiagatik utzi zuen eta Union Republicanaren diputatu aukeratua izango zen, gero eta ezkerragora joanik.Bere testamentu politikoan utzi zuen programa erabat modernoa da: estatu  aurrekontua arlo batzuetan; azpiegituren hobekuntza; landa munduko erreforma; lan munduko legedi berria; botere judizial berria; zerbitzuen munizipalizazioa; hiritarren eskubideen garapena. Beraz, industria mundua kontutan hartzen ez badu ere Costak zenbait erreforma proposatzen ditu landa munduan, irakaskuntzan, instituzioetan eta azpiegituretan. Oro har, proposamen modernizatzaileak dira, Europako betse estatu batzuekin bateragarriak direnak. 98ko krisialdiaren aurrean erantzun positiboa ematen du Costak “escuela y despensa” lelopean labur daitekeena. Guzti horrek lidergo morala ematen dio Costari, baztertua utzi zuen alderdi sistemaren aurrean. Edozelan ere, Costak ez zuen inolako arrakastarik izan barnetik Errestaurazio sistema birsortzeko. Baina porrota ez da bakarrik berea, boterean zegoen goi burgesiarena baizik. Porrot horren ondorio zuzena diktadura militarra izango da. Gezurra badirudi ere horretan Primo de Rivera diktadoreak babestutako erregimenak ere egingo du porrot eta azkenik benetako demokrazia bati ateak zabal zitzaizkion 1931ean: II Errepublika.