Arte Erromanikoaren Gida Osoa: Ezaugarriak, Eskultura eta Arkitektura

SARRERA

Datak: XI-XII. mendeak
Eraginak: Erromatarra, Ekialdekoa (Bizantziotik eta kristautasunatik).
Hedapena: Benediktiarren bitartez.

TESTUINGURU GEOGRAFIKO-HISTORIKOA

• Demografia: Jaiotze eta hilkortasun tasak oso altuak.
• Ekonomia: Autonahikoa, nekazal ekonomia.
• Gizartea: Estamentuetan banatuta, gizarte itxia.
• Politika: Mediterranear komunikabideak etenda, feudalismoa, batasun politikoa hautsita.
• Erlijioa: Erromesaldiak antolatzen zituzten: Leku Santuetara, Erromara, Mont Saint Michel eta Compostelara.

ARTEAREN EZAUGARRI OROKORRAK

Arkitektura:
Materialak: Adreilua, harria.
Eraikitzeko elementuak: Erdi puntuko arkua, erdi kanoizko ganga eta erdi laranjazko kupula.
Elementu apaingarriak: Arku itsuak eta lesenak.

Eskultura eta pintura: Espiritualtasuna, argi gutxi, esentzia adierazteko pertsonaiak, abereak, landareak eta izaki fantastikoak.

Aldiak:

• Lehen Erromanikoa: X. mendeko azkenalditik XI. mendeko bigarren heren artekoa.
  Monastegiak: Otoitz etxea, lantokia eta babestokia. Arkitekturaren berrikuntza. Lehenengo urratsak internazionalismorantz.
• Erromaniko betea: XI. mendeko azken herenetik aurrera.
  Frantzia: eredua.
  Eraikuntza sistemak finkatu ziren.
  Hiriak (bir)sortzen hasi ziren.

Arkitektura Erromanikoa

Ezaugarri Orokorrak

• Eraikin garrantzitsuena: eliza.
• Arkitektura beste arte plastikoen gainetik.
• Bereizgarri lokalak.
• Eraikuntza artikulatuak eta trinkoak (pisu sentipena).
• Gurutze latindarreko oinplanoa.
• Bao gutxi, txikiak eta txaranbelduak.

Elementu Sostengatzaileak

• Altuera gutxiko zutabe indartsua.
• Pilare konposatua.
• Horma lodiak.

Elementu Sostengatuak

• Ganga
• Kanoi ganga
• Arku fajoiez gogortua
• Ertz ganga (gurutze ganga)
• Arkua: erdi puntukoa (apainketan ere, elementu apaingarri gisa)

Gangen Bultzadak Eusteko Ebazpideak

• Tarte bat beste batekin lotu
• Elizaren buruan abside bat jarri
• Hormak loditu
• Kontrahormak itsatsi
• Fatxadan dorreak jarri
• Nabe nagusia handitu
• Tribunak eraiki

Elementu Apaingarriak

• Arrosetoia
• Baoen txaranbelketa
• Kanpoaldetik arkuteria itsuak
• Arku txikien galeria (loggia)
• Protiroak (Italiako arkupea)
• Arkua
• Mainela (trumeau edo parteluz)

Eraikuntza Motak

• Elizak
• Monastegiak
• Jauregiak
• Gazteluak

Eraikuntza Eskolak: Frantzia

Borgoina

• Autungo Saint Lazare: Pilastra ildaskatuak, kapitel korintiarrak. Jatorri klasikozko taulamenduak eta triforioak.
• Vezelayko La Madeleine: Dobela zuri eta beltzak txandakatuak, arku fajoiak eta eragin islamiarra.

Probenza

• Arlesko S. Trofimo: Ojiba gangak, eliza gotortuak, kontrahorma moduko lonbardiar bandak, arku sistema handiak eta barbakanak.

Akitania

• Perigueuxko Saint Front: Aztarna islamiarrak, zinborioa eta arku itsuak.

Normandia

• Saint Michelleko abatetxea: Egurrez estalia, lehiate handikoak, alboetako tribunak ertz gangen gainean, bertikalitate handikoa.

Auvernia

• Orcivaleko Gure Andrearen basilika: Islamiar eragina, arabesko dekorazioa, kiribildurazko mentsulak.
• Toulouseko S. Sernin.

Eraikuntza Eskolak: Italia

Lonbardia: Erromaniko sorterria. Gurutze gangak

• Verona: S. Zeno: Lesena bertikalak, arkuteriazko galeriak, arkupeak (lehoi itxurako animalien gainean bermatutako kolomaz sostengatuta).
• Amalfiko katedrala: Arkupe handia.

Toscana

• Pisako katedrala: Hiru nabez osatua, marmolezko xafla zuriak eta beltzak, kupula gurutze-ganga gingilduaren gainean.

Erroma

• Adreiluzko kanpandorreak, arku itsuak, marmol kolore anitzezko zutabeak.

Hegoaldea

• Bizantiar eragina.

Eraikuntza Eskolak: Alemania

Renania

• Spirako katedrala: Arkuteria eta galeria lonbardiarrak. Oso handia.

Westfalia

• Limburgoko katedrala: Hiru nabe altuera berdinekoak. Bertikaltasuna galtzen da. Bi koru eta bi gurutzegune.

Iparraldea

• Adreilua erabiltzen da eta iztukuz estalia.

Eraikuntza Eskolak: Ingalaterra

• Westminster: Lonbardiar estiloa, gero normadiarra. Abside angeluzuzena.
• Durhamgo katedrala: Normandiarren eragina: tribuna eta lehiate altuak, koloma-balak eta kolomak. Ojiba gangak (munduko lehen nabe zentralean).

Eraikuntza Eskolak: Espainia

Catalunya

• Lehenengo eraikuntza erromanikoak: Arabiar, bisigodoen eta lonbardiar eraginak.
  S. Pere de Rodes: Abategiko eliza gotortua. Artikulazioa oso nabaria.
  Ripolleko abategia: Lonbardiar eragina.
• X. mendeko bukaeran:
  Cardonako S. Vicens: Gangaz estalitako basilika mota.
• Azken erromanikoa:
  Seo d´Urgell: Italiar eragineko galeria.
  Pobleteko monastegia: Zistertarra da, hau da, protogotikoa.
  S. Cugat del Vallés: Klaustro handia.

Done Jakueren Bidean

• Compostelarainoko erromesaldiaren bidea: fatxadan arku handiak, tinpanorik gabeko ateak, dobela ebakiak, kupula lakainduak.
  Toro, Zamora eta Salamancako katedraleak.
  Fromistako S. Martín: Xakeztatua, hiru nabe, hiru abside, zinborio oktogonala, dorreak fatxadan, proportzio klasikoak.
  Segoviako Vera Cruz: Tenplarioen eraikuntza oktogonala.
• Gaztela, León, Extremaduran: Moriskoen eragina, gurutze-gangan dorre gotor karratua eta arku itsuak.

Galizia

• Compostelako Santiago: Akitaniako eragina, hiru nabe, transeptua, giroladun absidea, kapera erradialak, alboko nabeetan labe gangak, tribunak biforozko lehiaketeekin.

Eskultura

Ezaugarri Orokorrak

• Arkitekturaren markoan (osagarri bezala).
• Eraikinaren korapilo garrantzitsuenetan.
• Heziketa zerbitzua.
• Harri blokeen eragina: geometria eskema.

Eskultura Elementuak

• Ataria: Bao dinteldua eta honen gainean erdi puntuko arku bat.
• Mainela: Irudiak, ikurrak, apainketa geometrikoa.
• Tinpanoa: Pantokratorra eta Tetramorfosa. Hauen azpian zirrinda horizontal apainduak: abereen gudak, erromesaldiak, pertsonai erlijioso estilizatuak, irudi geometrikoak.
• Kapitela: Kanpai era, gaiak historia sakratuarenak, zaldunenak.
• Atea: Materiala: brontzea, paneletan banatua.

Irudi Eskultorikoen Ezaugarriak

• Paisaiaren desagerpena.
• Irudien desitxurapena.
• Sinbolismoa.
• Alde erreal eta fantastikoen arteko nahasketa.
• Irudi elkartuak.
• Irudi adierazkorrak baina ez errealistak.
• Errepikapenak.
• Estilizazioa.
• Baxuerliebearen nagusitasuna.
• Zurruntasuna.

Eskultura Motak

• Erliebea.
• Mukulu borobilekoa: Gurutzefikak eta Birjina Tronuan Umearekin.

Eskultura Eskolak: Frantzia

• Gune garrantzitsuenak: Borgoña eta Languedoc.
  Toulouseko Kristo Maiestatetsua.
  Vezelayko La Madeleine.
  Tamainu handikoak.

Eskultura Eskolak: Italia

• Lonbardia: Abstraktua eta sinbolikoa.
  Parmako katedrala: Gurutzetiko Jaitsiera: sinpletasuna eta jazoera hunkigarria.

Eskultura Eskolak: Alemania

• Eskultura exentoa da garrantzitsuena Rhin eta Mossa ibaiertzetan: metal lanak.
  Erfurtheko Wolfram irudia.

Eskultura Eskolak: Espainia

• Ripolleko ataria: Ikuspegi intelektual eta baikorra. Klaustro handietan kapitel historiatuetan: gai biblikoak, profanoak eta landare itxurakoak.
  - Exentuan: Kristo Maiestatetsuak, Ama Birjina koroatua eta Gurutzetiko Jaitsiera.
  Languedocen eragina:
  Silosko Domingo eta Leongo S. Isidoro.
  Galizia: Mateo maisuaren lana.
  Lorioko Ataria: Hiru baoko fatxada, sentiberako joera.