Antzinaroa Aro Modernora: Literatura Unibertsalaren Garapena

Antzinaroa (K.a. 4000)

Mesopotamia eta Egipto

Idazkera kuneiformea Mesopotamian eta hieroglifikoa Egipton. Bedak (testu erlijiosoak) eta Epopeiak (Ramayana eta Mahabharata).

Txina

Konfuzio: Herri askoren folklore bilduma idatzi zuen. Laozio: Ying Yang.

Biblia

Testamentu Zaharra (hebreeraz): Judutarren historia, juduentzat sakratua. Testamentu Berria (grekeraz): Jesusen bizitzaren inguruan.

Grezia (K.a. 2000)

Poesia: Epopeiak (Homero, Iliada eta Odisea). Lirikoa (Norbanakoa: Safo eta korala). Antzerkia: Komedia (Aristofanes, Lisistrata eta Menandro) eta Tragedia (Sofokles, Edipo Erregea; Euripides, Medea; Eskilo, Orestiada).

Erroma (K.o. III)

Poesia: Epopeiak (Virgilio, Eneida). Lirikoa (Katulo, Carmina; Horazio, Odak; Ovidio, Heroidak). Antzerkia: Komedia (Plauto, Soldadu Harroputza; Terentzio, Androseko neskatxa). Prosa: Oratoria (Zizeron eta Seneka), Historia (Julio Zesar eta Tito Livio), Eleberria (Petronio, Satyricon; Apuleio, Urrezko astoa).

Erdi Aroa (K.o. V-XV)

Kristautasuna zabaldu zen. Gizarte mailakatua: herri xehea, kleroa eta noblezia. Ekialdean islama zabaldu zen.

Ekialdea: Ipuingintza (Mila gau eta bat gehiago, Panchatantra). Poesia (Ibn Hazm, Usoaren lepokoa; Omd Khyyam, Rubaiyatak). Literatura erlijiosoa (Korana).

Europa: Kristautasuna, mitoak, legendak, gorteko bizitza. Elizgizonak (eskribak), juglareak, trobadoreak. Prosa: Gesta kantak, poema epikoak, zaldun poemak. Lirika: Juglareen jartxak, Okzitaniako trobadoreak. Dolce stil novo: Dante Alighieri, Komedia Jainkotiarra; Francesco Petrarca, Canzoniere. Erdi Aro amaierako narraziogintza: Geoffrey Chaucer, Canterbury Tales; Giovanni Boccaccio, Dekamerona.

Aro Modernoa (K.o. XV-XVIII)

Estamentuetan oinarritutako gizartea. Burgesiaren sorrera. Humanismoa. Amerikaren aurkikuntza. Zientziaren aurrerapenak. Erlijioaren boterearen gainbehera. Katolizismoa eta Protestantismoa. Asmakuntzak: polbora, iparrorratza, inprenta.

Errenazimendua (XV-XVI)

Arte kultua. Literatura pertsonala. Itsurakeria. Klasikoak (Grezia eta Erroma). Saiakera (Erasmo Rotterdamgoa). Eleberria: Zaldun-eleberriak (Miguel de Cervantes, On Kixote Mantxakoa), Artzain-eleberriak, Eleberri-pikareskoa (Anonimoa, Tormesko itsumutila). Antzerkia: William Shakespeare (Romeo eta Julieta, Veneziako merkataria, Henrike IV.a).

Barrokoa (XVII)

Arte kargatua. Erlijioaren garrantzia. Poesia: Luis de Gongora (kulteranismoa), Francisco de Quevedo (kontzeptismoa). Antzerkia: Lope de Vega (El perro del hortelano), Tirso de Molina (El burlador de Sevilla), Calderón de la Barca (El alcalde de Zalamea), John Milton (Paradisu galdua), John Donne.

Ilustrazioa eta Klasizismoa (XVIII)

Ilustrazioa: herritarren jakintza. Entziklopedia. Rousseau, Voltaire, Montesquieu. Klasizismoa: literatur mugimendua.