1931ko Konstituzioa: II. Errepublikaren oinarriak eta krisia

1931ko Konstituzioa

II. Errepublikaren Testuingurua (1931-1939)

1930ean, egoera politikoa oso nahasia zen. Alfonso XIII.a kargutik kendu zuten eta Aznar jeneralak, Romanonesek kontrolatuta, gobernu bat eratu zuen hauteskundeak deituz. Errepublikano eta sozialistek koalizio bat osatu zuten hauteskundeetarako. 1931n, errepublikanoek 50 probintzietatik 41 irabazi zituzten, monarkia desagertu eta II. Errepublika ezarriz zortzi urtez.

Eibarko errepublikano sozialistak izan ziren lehenak Errepublika aldarrikatzen, apirilaren 14an. Behin-behineko gobernuak Alfonso XIII.a erbesteratzea eragin zuen eta Gorte Konstituziogileak eratu ziren.

Errepublikak hainbat arazo izan zituen hasieratik: erregimen demokratikoa ezartzea, analfabetismo tasa handia, nekazaritza erreformaren beharra (Katalunian, EHan eta Galizian), Elizaren eta Armadaren eragina, eta nazioarteko faxismoaren gorakada.

1929ko krisialdiaren ondorioz, Espainiako ekonomia oso egoera txarrean zegoen. Behin-behineko gobernuak Donostiako Itunaren erabakiak bete zituen, hauteskunde konstituziogileak deituz. Erreformak egin zituzten alor sozialean, hezkuntzan eta militarrean. Zortzi orduko lanaldia legeztatu eta lan baldintzak hobetu ziren, baina sindikatuek lurren banaketa nahi zuten. Armada berrantolatu eta komentuak erre ziren. Autonomia auziak ere jorratu ziren.

Konstituzioaren Ezaugarriak eta Ondorioak

Hauteskundeen ondoren, Besteiro buru zuen Legebiltzarra eratu zen, eta gero Alcalá-Zamora buru zuen zentro-ezkerreko gobernua. 1931-1933 bitarteko biurteko erreformistak Errepublikaren ideietan oinarritu zen: gizabanakoen askatasunak, gai sozialak, Espainiako sekularizazioa eta estatuaren antolamendu autonomikoa. Tradizionalistak erradikalizatu ziren erreforma hauen aurka.

Konstituzioak hainbat ezaugarri garrantzitsu zituen: estatuaren akonfesionalitatea (3. art.), emakumezkoen sufragio unibertsala (36. art.), Elizaren kongregazioei buruzko artikulua (26. art.) eta eskualde autonomoak sortzeko aukera (11-12. art.). EAk 1931n Lizarrako Estatutua aurkeztu zuen, baina 1936ra arte ez zen onartu.

Krisia eta Gatazka

1932an, jeneralak Errepublikaren aurkako kolpe militarra eman zuen, baina porrot egin zuen. Errepublikak indarra hartu eta nekazaritza erreformatu zuen. 1932an, gobernuak Jesusen Lagundia desegin zuen (26. art.). UGT eta CNT sindikatuek erreformak ezkertu nahi zituzten, eta matxinadak eragin zituzten nekazarien artean.

1933an, gobernua dimititu eta Gorteak desegin ziren. Alderdi Erradikala eta gero sozialistak gobernuan sartu ziren. 1933-1935 bitarteko biurteko kontserbadorean, ezkerreko taldeak erradikalizatu ziren. 1934ko urriaren 5ean, greba orokorra deitu zuten. Ezkerreko alderdiak elkartu eta Frente Popularra sortu zuten.

1936ko hauteskundeak Frente Popularrak irabazi zituen. Gobernu berriak lehen biurteko erreformistaren joerari jarraitu zion. Eskuineko gobernuari zilegitasuna kentzeko estrategia hartu zuen. CNTk, gobernuarekiko atxikimendu gabe, ekintza zuzena bultzatu zuen. Antiklerikalismoak indarra hartu zuen, eta elizak eta komentuak erre ziren.

Union Militar Españolako militarrek kolpe militar bat prestatu zuten. 1936ko uztailean, José Castillo, gobernuaren aldeko polizia, hil zuten. Ondorioz, oposizioko buruzagi batzuk ere hil zituzten.