Digestio Aparatua

Digestio aparatuak elikagaiak mantenugaiak bilakatu eta substantzia soliagoak sortzen dira, zelutara iristeko eta haiek erabil ditzaten. Bi atal ditu: hodiak eta guruinak

Hodia:

Ahoa: Hortzak: elikagaiak mozteko eta mastekatzeko Mihia: organo gihartsua, elikagaiak mugiarazi eta listuarekin nahasi

Faringea:

Elikagaiak ahotik hestegorrirantz joaten dira eta arnasa laringera. Epiglotis izeneko tolestura dauka eta hau elikagaiei ez die uzten arnas bideetara pasatzen.

Hestegorria:

Faringea eta urdaila lotzen ditu diafragma zeharkatuz.

Urdaila:

Digestio-hodiaren zabalgunea, barruko tolesturetan guruinak daude. Elikagaiak urdailetik ateratzea eragozteko bi balbula kardia sarreran eta pilokoa irteeran

Heste meharra:

Sabealdean tolestua, barruko paretetan tolesak daude eta hauetan heste-uruinak isurtzen dituzten guruinak. Hiru zati daude: dudenoa, jejunoa eta ileona

Heste lodia:

Heste meharra inguratzen eta buruz behera dagoen U letren itzuraz da. Hiru zati ditu: heste itsua; uzapen batekin, apendizea, kolona; gorazkoa, zeharkakoa eta beherazkoa eta ondestea; amaiera, uzkia

GURUIN ERANTSIAK

Guruin hauek hoditik kanpo daude eta urin batzuk sortzen dituzte. Hauetan elikagaien degradazioan parte hartzen duten entzimak daude.

• Listu guruinak: Listua sortu eta ahora jariatzen dute .Hauek dira nagusiak: mihipekoak, masailpekoa eta parotidak
• Pankrea: Urdailearen azpian dago. Pankreako urina jariatzen du duodenora. Baita intsulina jariatzen du ere, baina hau odolera
• Gibela: Prozesu kimiko asko egiten ditu, adibidez glukogenoa metatu eta alkohola eta botikak deuseztatu. Horrez gain, behazuna sortzen du. Behazuna xizkuan pilatu eta duodenora isurtzen da. Behazunak lipidoak digeritzen laguntzen du.

ARNAS APARATUA

Airean dagoen oxigenoa arnas aparatuaren bidez sartzen da organismora eta handik odolera igarotzen da. Arnas aparatua zelula-arnaskeetan sortzen den hondakina kanporatzeaz ere arduratzen da; hau da karbono dioxidoa. Bi atal ditu: arnasbideak eta birikek

Susur hodiak:

Airea berotzen egiten da. Mukiei eske hezetu eta aireko partikulak atxikatzen ditu.

Faringea:

Arnas aparatuaren eta digestio hodiaren hodia. Zerbait jaten dugunean epiglotisa izten da eta ez die elikagaiei arnasbideetara joaten usten.

Laringea:

ahots-kordas daude, ahots korda bibratu eta soinua sortzen du.

Trakea:

C itxurako kartilagoz osatzen duen hodia. Ziliuz zelulaz estalitaz eta etengabeko muki fluxuekin osatuta daude hodia garbitzeko

BIRIKAK

Birika bakoitza pelura izeneko mintz bikoitz batez dagi inguratuta. Pleura, bestalde, pleura-likido izenekoaz dago beteta eta hori esker birikak gai dira arnasgora mugitzeko. Birika bakoitzaren barnean bronkioak eta bronkioloak daude. Egitura horrem amaieran birikia-albeoloak daude. Birika-albeoloak zaki albeolarretan biltzen dira.

A.A Funtzi

GAS-TRUKEA

Gas-trukea birika-albeloetan gertzatzen da. Albeolo horien inguruan odol-kapilarrak daude eta gorputz osotik ekartzen dute odloa. Odol horrek karbono dioxido asko eta oxigeno gutzi izaten du. Albeolo eta odl artean gertatzen da gas-truke.Gasak kontzentrazio handieneko gunetik kontzentrazio txikieneko gunera hedatzen dira. Gas-trukea dela eta kapilarretatik igarotzen den odolak ehunetako zeluletan bildutako karbono dioxidoa uzten du albeoloan eta arnasketa bidez biriketara iritsitko oxigenoa hartzen du. Ondoren hori bera eramaten du ehunetako zeluletara

TABAKISMOA

Tabakoarekiko mendekotasunak arnas aparatuko hainbat gaixotasun eragin eta larriagotzen ditu. Tabakoak substantzia kaltegarri asko ditu, garrantzitsuenak hurrengoak izanik:

• Nikotina: Tabakoaren osagaietako bat da, sortzen du erretzeko beharra eragiten duen tabakoarekiko mendekotasuna. Drogatzat hartzen da.
• Karbono monoxidoa CO: Oso gas toxikoa da eta berehala igarotzen da udolera. Odolean hemoglobinarekin elkartzen du eta garraiatzen uzten. Hori dela eta erretzaileak azkarrago nekatzen dira.
• Alkitrana: Arnasbideetako zelula ziliatuen gainean kokatzen da, eta ez die arnasbideak garbitzen uzten.

D.A GAIXOTASUNAK

• Txantxarra: Ahoan bizi diren bakterioak eragindako gaixotasun infekziosoa da. Bakterio horiek ahoan dauden elikagai-hondarrez elikatzen dira, elikagai gozoek dituzten gluzidoek.
• Ultzerapeptikoa: Digestio-hodiaren barrualdeko paretetako zauriak dira.
• Gastroenteritisa: Urdailaren eta hestearen barrualdeko mintzaren hantura da.
• Apendizitisa: Apendize beriformea buxatu egiten da.
• Idorreria: Heste lodiak ur gehiegi xurgatzen da gorotz lehorrak eta gogorrak sortzen dira.
• Hepatitisa: Gibelaren hantura da.

OHITURA OSASUNGARRIAK

• Poliki jan eta ondo mastekatu
• Zuntza duten elikagaiak hartu
• Alkoholik ez hartu
• Behar adina ura edan
• Garbitu eskuak
• Kirola egiteko ohitura
• Txantxarra saihestu
• Bidaiatzen dugunean neurriak hartu

A.A GAIXOTASUNAK

• Asma: Bronkioen aldi baterako berkaduraren ondorioz sortzen da.
• Pneumoniak: Birikiko ehunen hantura akutua eta bakterioengatiko edo birusengatiko eragiten du.
• Hortzeria eta gripea: Birusek eragindako arnas bideen infekzioak dira
• Bronkitisa: Bronkio-mukosen hanturazko gaixotasuna eta bakterioek birusek edo agente narritagarriek eragiten dute.
• Faringitisa eta amigdalitisa: Faringearen eta amigdalen hantura da eta mikroorganismoek eragiten dute.
• Errinitis alergikoa: polenak, akaroek eta abarrek eragindako alergien ondorioz gertatzen den sudurreko mukosen hantura da.

OHITURA OSASUNGARRIAK

• Sortu giro osasungarria etxean
• Egin kirola neurrian eta erregularki
• Saihestu kutsatutako lekuak, gutxi aireztatukoak eta jendetsuak
• Ez erre inoiz

AIREZTAPENA: arnasgora eta arnasbehera

ARNASGORA: Oxigenoa aberatsa den airea sartu

• Saihetsartekoa: Uzkurtu eta saihets-hezurrak igo
• Diafragma: Uzkurtu eta jaitsi

ARNASBEHERA: Karbono dioxidoa betetako airea kanporatu

• Saihetsartekoa: Erlaxatu eta saihets-hezurrak estutu
• Diafragma: Erlaxatu eta igo

BIRIKAK ;

Ezkerrekoa: Eskuinekoa baino txikiagoa da eta bi lobulu ditu, Eskuinekoa: Ezkerrekoa baino handiagoa da eta hiru lobulu ditu

DIGESTIO FUNTZIOA

Lau funtzio..... eta ekintza: mekaniko eta kimikoa

Ahoratzea

• Mastekatzea: Hortzen bidez elikagaiak txikitu egiten du
• Listuztatea: Elikagaiak listuarekin nahastu eta elikadura-boloa sortuz.
• Irenstea: Mihiaren bultzadari esker elikadura-boloa faringera doa. Hestegorrian, hestegorriko-gihar zuntzak uzkurtu eta erlaxatu egiten da mugimendu perisaltikoa sortuz.

Digestioa

• Ahoan: Ekintza mekanikoa. Ekintza kimikoa: Listuan dagoen amilasa entzimak gluzido konplexu soilduz
• Urdaila: Urin gastrikoa: Azidoklohidrikoa; Pepsina: entzima honek proteina aminazido labura bilakatuz
• Heste meharra: Kimoa behazun prankea, urina eta heste urinerekin nahasten da. Entzima: apurtzen diren substantziak; Lipasa: lipidoak peptidusak, proteinak; Amilasak: gluzidoak; Kimoak: kilo bigurtu

Xurgapena:

Digestioaren ondorioz lorturiko mantenugaiak hodia zeharkatuz odolera doaz.

• Heste meharrean: Lortutako mantenugaiak digestio-hodiaren paretak zeharkatu eta odolera pasatu. Gluzido soilak, gantz azidoz aminazidoazuna xurgatu. Barruko paretak tolestura dago, heste-tolesak, heste-tolesek heste biloa dituzte eta heste-biloen zalula bakoitzak, mikrobilak
• Heste lodian: Ura gatz mineralak, bitaminak eta heste-florak xurgatzen ditu.

Gorotzen eraketa

• Heste lodia: Digeritu ezin ditugun elikagaiak hondakina bilakatuz, Trinkotu, ura eta gatz mineral galtzen dituzten gorotzak eratuz.

gorazko kolona zeharkako kolona

heste itsua ondestea

5. Zein da digestio-aparatuan dauden bi guruin motak? eman bina adibide:

Guruin erantsiak(pankrea,gibela) eta digestio-hodiko guruina(urdaila, heste meharrekoa)